نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
همه چیز درباره درد لگن در بارداری
حتما تاکنون بارها شنیدهاید که خانمهای باردار از درد لگن شکایت میکنند، درد لگن در بارداری در همه خانمها یکسان نیست اما بد نیست بدانید که علت و زمان بروز آن در افراد مختلف، متفاوت است. این درد گاهی اوقات در اثر درد کمربند لگنی مرتبط با بارداری (PGP) یا اختلال عملکرد سمفیز پوبیس (SPD) اتفاق میافتد. PGP بهدلیل سفتی مفاصل لگن یا حرکت غیریکنواخت مفاصل در پشت یا جلوی لگن ایجاد میشود. در مقاله حاضر قصد داریم دلایل بروز، میزان اهمیت و متداولترین زمان پیدایش این درد در دوران بارداری را معرفی کنیم. توصیه میکنیم در صورت درد لگن در دوران بارداری، حتما به یک کلینیک فوق تخصصی لگن مراجعه کرده تا علت دقیق آن را تشخیص دهد.
فهرست مطالب
برای مشاوره درباره درد لگن در دوران بارداری با پزشک متخصص تماس بگیرید.
آیا درد لگن در دوران بارداری جدی یا خطرناک است؟
درد لگن در بارداری امری شایع و طبیعی است و به خودی خود خطرناک نیست، اما گاهی این درد بسیار شدت گرفته و با علائمی دیگر همراه میشود که در اینصورت ممکن است نشانهای از بروز خطری جدی باشد، در اکثر مواقع درد مذکور ناشی از تغییرات فیزیکی و شیمیایی بدن مادر در دوران بارداری رخ میدهد و در موارد کمتری هم ناشی از آسیبها، اختلالات و بیماریهای جانبی است که همزمان با دوران بارداری پدیدار شدهاند.
در موارد بسیار معدودی هم درد لگن بارداری ناشی از وجود یک مشکل جدی در بارداری همچون بارداری خارج از رحم و مشکلات مربوط به رحم یا جفت است که موارد بسیار خطرناکی بوده و نیاز به اقدامات پزشکی و فوری دارد. در کل به لحاظ اهمیت، میتوان درد لگن در دوران بارداری را در سه دسته زیر در نظر گرفت:
-
درد لگن حاصل از تغییرات متداول ناشی از دوران بارداری (این موارد شایع است اما اگر تحت نظارت و کنترل پزشک باشند، خطرناک نیستند.)
-
درد لگن حاصل از دیگر بیماریهای زمینهای یا مشکلات دیگر مانند بیماریها و آسیبهای استخوان و مفاصل ران همچون پوکی استخوان و ... که در دوران بارداری بهطور همزمان بروز پیدا کردهاند، (این موارد شایع نبوده اما احتیاج به بررسی توسط متخصص مربوطه دارند، زیرا گاهی ممکن است با آسیب یا عارضهای جدی روبرو باشیم.)
-
درد لگن حاصل از اختلالات و مشکلات جدی در بارداری (بسیار خطرناک بوده اما با تشخیص صحیح و به موقع و زودهنگام توسط متخصص، قابل درمان هستند)
علت درد لگن در زمان بارداری و تغییرات متداول آن
همانطور که گفتیم عواملی وجود دارند که همزمان با شروع دوران بارداری در خانمها، زمینه لازم برای بروز درد لگن را فراهم میکنند. این عوامل مستقیما با تغییرات و تحولات جسمی ناشی از دوران بارداری در ارتباط بوده و با گذر از این دوران رفتهرفته کمرنگ و برطرف میشوند، اما در برخی موارد نیز این تغییرات به گونهای است که برای رفعآنها نیاز به مداخلههای پزشکی داریم. دردهای ناشی از تغییرات دوران بارداری شامل موارد زیر میشوند:
-
اختلالات و تغییرات در سطح هورمونها
در بدن خانمهای باردار سطح ترشح برخی هورمونها همچون هورمون ریلاکسین به شدت افزایش پیدا میکند. این هورمون بافتهای همبندی اطراف لگن و رحم همچون رباطهای لگن را نرم کرده تا کمتر از خود مقاومت نشان دهند تا تغییر شکل لگن بهتر انجام شود و جنین بتواند بهراحتی در رحم مادر رشد کرده و از آن خارج شود. در نتیجه بهطور غیرمستقیم با افزایش لغزندگی مفاصل و فشار وارد شده برآنها درد لگن تشدید میشود.
-
مشکل یبوست ناشی از اختلالات گوارشی
مشکلات گوارشی همچون یبوست نیز میتوانند در ایجاد و تشدید درد لگن نقش داشته باشند. از دیگر هورمونهایی که در دوران بارداری سطح ترشح آن افزایش پیدا میکند، هورمون پروژسترون است که نقش بسیار مهمی در آماده سازی بدن برای بارداری دارد. یکی از تاثیرات منفی که این هورمون بر روی بدن شخص باردار میگذارد، ضعیف کردن عضلات دستگاه گوارش و در نتیجه بروز مشکلات گوارشی از جمله یبوست است. این مشکلات گوارشی میتوانند با درد نیز همراه باشند، دردی که تا لگن انتشار پیدا میکند.
-
بروز عفونتهای ادراری یا تشدید آن
به دلیل تغییرات سطح ترشح برخی هورمونها، تغییرات میزان دفع ادرار و میزان اسیدیته موجود در ادرار دوران بارداری، احتمال شکلگیری عفونتهای باکتریایی جدید یا تشدید عفونتهای ادراری موجود پیش از بارداری را افزایش میدهند.
درد لگن میتواند از عوارض ثانویه در عفونتهای ادراری نشات بگیرد، دیگر علائم این عفونتها شامل احساس درد و سوزش در حین ادرار، افزایش ترشحات واژینال، تغییر رنگ یا تغییر بوی ادرار است. پیگیری درمان این عفونتها بسیار مهم است زیرا عدم توجه به آنها میتواند مشکلاتی جدی همچون عفونت کلیهها و حتی زایمان زودرس را به دنبال داشته باشد.
-
افزایش وزن ناشی از رشد جنین
با رشد جنین وزن آن نیز افزایش پیدا میکند و با افزایش وزن آن فشار مضاعفی بر ستون فقرات کمر و مفاصل تحتانی بدن وارد میشود. در چنین وضعیتی، خانمهایی که از قدرت بدنی کمتری برخوردار بوده و عضلات ضعیفتری دارند، بیشتر در معرض درد کمر و لگن قرار میگیرند. همچنین خانمهایی که اضافه وزن قابل توجهی دارند، در دوران بارداری بیشتر از دیگران درد لگن را تجربه میکنند. (معمولا علت درد استخوان لگن در بارداری، به دلیل افزایش وزن است)
-
تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک
یکی از اصلیترین و شایعترین دلایل بروز درد لگن در زمان بارداری، تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک است. خانمهایی که دارای تنگی کانال نخاعی یا دیسک کمر هستند، در هنگام بارداری ممکن است با درد کمر یا لگن مواجه شوند. اصلیترین نشانه این نوع درد، انتشار آن به ران و پاها است.
-
برهم خوردن تعادل عضلانی و رباطها در ناحیه لگن
علاوه بر هورمون ریلاکسین که باعث نرمی رباطها میشود، افزایش وزن جنین نیز رباطها و عضلات لگن را تحت تاثیر قرار میدهد. هرچه وزن جنین افزایش پیدا میکند، عضلات و خصوصا رباطهای موجود در ناحیه لگن بیشتر کشیده میشوند، در واقع رباطها و عضلات کمی شلتر شده و حرکت مفاصل لگن افزایش پیدا میکند تا شرایط را برای رشد و نگهداری جنین آماده کنند. در برخی مواقع نیز این تغییرات در رباطها و عضلات به شکل نامطلوبی اتفاق میافتند، حتی ممکن است مفاصل به طرز ناهمگنی حرکت کنند.
در مجموع، این تغییرات منجر به بروز احساس درد در ناحیه لگن میشوند. معمولا این نوع درد لگن در ماه 7 بارداری شروع شده و در ماههای آخر به حداکثر میزان خود میرسد و پس از زایمان روندی کاهشی داشته و از بین میرود.
کیست تخمدانی یک اختلال شایع در بین خانمها هستند که به دلیل مشکلات هورمونی یا مصرف برخی داروهای خاص ایجاد میشوند. اگرچه این تودهها اغلب بیخطر و بیضرر بوده و خود به خود برطرف میشوند اما علائمی همچون درد، تهوع و احساس نفخ ایجاد میکنند.
در دوران بارداری احتمال رشد این کیستها افزایش پیدا میکند و از طرفی با بزرگتر شدن رحم فشار وارد بر آنها نیز بیشتر میشود، در نتیجه علائم آنها نیز افزایش پیدا کرده و منجر به بروز درد در شکم و لگن میشوند.
-
شروع انقباضات معروف به براکستون هیکس
وقتی مادر به زمان زایمان نزدیک میشود، عضلات رحم دچار سفتیها و فشارهای کوتاه مدت اما مکرر میشوند که به آنها انقباضات زایمان میگویند که منظم و طولانی بوده و نشانهای از نزدیک شدن به زمان زایمان است. اما انقباضات دیگری وجود دارند که زودتر از زمان زایمان و در میانه بارداری اتفاق میافتند، این انقباضات که براکستون هیکس نام دارند نامنظم و کوتاه مدت بوده و گاها با زایمان زودرس اشتباه گرفته میشوند. این انقباضات در رحم اتفاق میافتند اما در بعضی خانمها باعث تجربه درد لگن در دوران بارداری میشوند.
علت اصلی انقباضات براکستون هیکس مشخص نیست، اما فرضیهها بر این است که بدن از این انقباضات برای تمرین کردن و تقویت عضلات رحم و آماده سازی آن برای زایمان استفاده میکند. همچنین مطالعات نشان داده یکی از عواملی که این عارضه را تشدید میکند، کم آبی بدن مادر است.
نشستن یا خوابیدن طولانی مدت در وضعیتی نامناسب نیز میتواند باعث بروز درد لگن در دوران بارداری شود.
عوامل خطرساز موثر بر درد لگن بارداری
همانطور که گفتیم برخی از دردهای لگن در دوران بارداری حاصل از اختلالات و مشکلات جدی در بارداری هستند که میتوانند بسیار خطرناک باشند. اینگونه دردها شدت بیشتری داشته و برای مدت زمان بیشتری ادامه پیدا میکنند و اغلب با عوارض جانبی همچون خونریزی، تب، حالت تهوع و ... همراه میشوند. دردهای ناشی اختلالات و مشکلات جدی در بارداری:
-
اختلال بارداری خارج از رحم
یکی از نادرترین و خطرناکترین اختلالاتی که باعث بروز درد در لگن میشود، بارداری خارج از رحم است. در این عارضه تخمکها به جای آنکه در داخل رحم کاشته و بارور شوند، در دیگر نواحی همچون لولههای فالوپ رحم، حفره شکم، تخمدانها و دهانه رحم جای میگیرند. تشخیص این عارضه در مراحل اولیه کمی سخت بوده و نیاز به معاینه دقیق پزشک دارد. (این عارضه حتما باید در مراحل اولیه تشخیص داده شده و درمان شود تا مادر کمترین آسیب ممکن را تجربه کند)
پارگی رحم در دوران بارداری یک وضعیت نادر اما بسیار خطرناک و اورژانسی است که معمولا در اثر ضعف بخشی از دیواره رحم (مثلا به علت انجام سزارین در گذشته) اتفاق میافتد و مادر علائمی جدی همچون خونریزی شدید از واژن، افزایش فشار خون و ضربان قلب، ایجاد شوک، گرفتگی و انقباض شدید عضلات و درد در ناحیه شکم و لگن را تجربه میکند. (در صورت مواجه باید فورا به اورژانس مراجعه کنید)
فیبروم رحم یک نوع توده خوشخیم است که در رحم زنان شکل میگیرد، گاهی ممکن است این توده در دوران بارداری بزرگ شده و باعث ایجاد فشار بر روی رحم و دیگر اعضای مجاور خود شود. این عارضه میتواند منجر به بروز علائمی همچون درد لگن، احساس گرفتگی و فشار در شکم، خونریزی بین دورههای قاعدگی، ایجاد فشار بر مثانه و تکرر ادرار، و در موارد نادر کمبود خونرسانی به جنین شود.
یک وضعیت بسیار دردناک است که خود را با درد و احساس گرفتگی بسیار شدید در ناحیه لگن و شکم و حالت تهوع یا استفراغ نشان میدهد.
اگر احساس گرفتگی و درد در کمر، لگن و شکم با عوارضی همچون ترشحات خونی، لخته خون یا مخاطی صورتی و سفید رنگ از واژن، کاهش وزن و کاهش علائم دوران بارداری همراه شود، ممکن است نشانهای از سقط جنین باشد.
این عارضه با علائمی همچون انقباضات منظم و مکرر عضلات رحم، گرفتگی و درد شدید در ناحیه شکم و لگن، افزایش و تغییر رنگ ترشحات واژن همراه است.
-
جدا شدن زودهنگام جفت از رحم
جدا شدن زودهنگام جفت از دیگر عارضههای خطرناک در دوران بارداری است. جدا شدن زودهنگام جفت از رحم عضلات رحم را دچار انقباض شدید کرده و بهطور غیر مستقیم باعث بروز درد شکم و لگن میشود.
متداولترین علل درد لگن در طول بارداری
-
ابتدای بارداری (ماههای اول تا سوم)
علت اصلی درد لگن در دوران بارداری در ماههای اول بارداری (سه ماه نخست)، تغییرات هورمونی بدن مادر است. همچنین به دلیل این تغییرات هورمونی و شیمیایی، بروز عفونتهای ادراری یا تشدید آن نیز در این دوران امکانپذیر است. به علاوه، به دلیل افزایش ناگهانی سطح این هورمونها، اختلالات گوارشی از جمله یبوست که یکی از دلایل بروز درد لگن بارداری است نیز در سه ماهه اول بارداری به اوج خود میرسد.
ریشهیابی علت درد لگن در اوایل بارداری از این جهت حائز اهمیت است که ریسک بروز موارد خطرناکی همچون سقط جنین در سه ماهه اول بارداری بسیار بالاتر از ماههای دیگر میباشد و اختلال بارداری خارج از رحم نیز علائم خود را در ابتدای بارداری نشان میدهد.
ممکن است درد لگن در هفته 12 بارداری بیش از پیش تجربه شود، زیرا در این هفته رحم مادر حرکت کرده و شروع به بالا رفتن میکند تا رشد خود را کمکم آغاز کند. رشد و جابجایی رحم میتواند موجب کشیدگی عضلات اطراف آن و احساس درد خفیفی در شکم و لگن شود.
-
میانه بارداری (ماههای چهارم تا ششم)
در چهارمین ماه از بارداری، رحم مادر و جنین هر دو به سرعت شروع به رشد میکنند، به طبع وزن و حجم آنها نیز افزایش پیدا میکند. از این رو شایعترین علت درد لگن در ماه پنجم بارداری رشد و افزایش حجم رحم و کشیدگی عضلات شکم و لگن است. به عبارتی وزن شخص افزایش پیدا کرده و با افزایش تحرکات جنین فشار وارد بر لگن مادر بیشتر میشود. این نوع درد لگن در شش ماهگی بارداری به اوج خود میرسد.
متداولترین دلایل درد شدید لگن در ماه آخر بارداری
-
انتهای بارداری (ماههای هفتم تا نهم)
معمولا اصلیترین دلیل درد شدید لگن در ماههای آخر بارداری موارد زیر هستند:
در ماههای آخر، با افزایش وزن مادر فشار وارد بر استخوانها، مفاصل، رباطها و عضلات لگن بسیار افزایش پیدا میکند و اینگونه درد لگن در ماه 9 بارداری به اوج خود میرسد. خصوصا میدانیم که خانمهایی که به مشکلاتی همچون تنگی کانال نخاعی، دیسک کمر و سیاتیک مبتلا هستند بیشتر از دیگران این درد لگن را تجربه میکنند.
احتمال بروز زایمان زودرس در سه ماه انتهای دوران بارداری، بیشتر از سایر ماهها بوده که میتواند یکی دلایل بروز درد لگن بارداری باشد.
همانطور که پیشتر نیز گفتیم، انقباضات براکستون هیکس ممکن است از میانه دوران بارداری آغاز شده باشند، اما در ماههای آخر بیشتر احساس میشوند. بهطوری که درد لگن در ماه 8 بارداری میتواند ناشی از این انقباضات باشد.
اصلیترین علت درد لگن در هفته 38 بارداری، انقباضات اصلی پیش از زایمان است.
تسکین درد لگن هنگام خواب در بارداری
در برخی مواقع درد لگن در زمان بارداری به قدری شدت پیدا کرده و آزار دهنده میشود که میتواند مانع از خوابیدن شخص شود، حال بهخوبی میدانیم که چه مواردی این درد را به وجود آوردهاند اما لازم است با روشهای پیشگیری یا تسکین این دردها نیز آشنا شویم. برای تسکین این درد یا پیشگیری از آن میتوانید ضمن مشورت با پزشک خود از موارد زیر نیز کمک بگیرید:
-
انجام منظم ورزشهای ساده و سبک (مخصوص بارداری)
-
کمک گرفتن از چند بالش برای حفظ حالت صحیح بدن (خوابیدن به پهلو و قرار دادن یک بالش در بین زانوها و قرار دادن چند بالش در اطراف بدن تا قوس طبیعی ستون فقرات در حین خواب به هم نخورد)
-
عدم تحریک عصب سیاتیک، دیسک کمر، عضلات شکم و لگن (بلند نکردن اجسام سنگین، اجتناب از ایستادن یا راه رفتن بلند مدت، پرهیز از پوشیدن کفشهای غیر استاندارد)
-
فیزیوتراپی لگن (افراد مبتلا به دیسک کمر یا سیاتیک، میتوانند برای تسکین درد از یک تراپیست کمک بگیرند)
-
پیشگیری از یبوست (میتوانید با مشورت پزشک از یک رژیم غذایی مناسب برای پیشگیری از مشکلات گوارشی کمک بگیرید)
-
ماساژ ناحیهای از لگن که در طول روز درد میکند.
برای مشاوره درباره درد لگن در دوران بارداری با پزشک متخصص تماس بگیرید.
سخن پایانی
همانطور که از این مقاله متوجه شدهاید، درد لگن در بارداری امری شایع و متداول است و حین تجربه آن جای نگرانی نیست، اما با توجه به اینکه گاهی این درد میتواند نشانهای از بروز یک مشکل جدی مثل سقط جنین و ... نیز باشد، نباید آن را نادیده گرفت. توجه به زمان و شدت بروز این درد و علائم جانبی که همراه با آن ظاهر میشوند از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. لذا توصیه میکنیم در صورت تجربه درد لگن با هر شدتی و در هر مقطعی از بارداری، ضمن حفظ آرامش و داشتن دیدی مثبت، حتما پزشک خود را در جریان قرار دهید و علت درد را هر چقدر هم که ساده باشد شناسایی کنید.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو