نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات

گرفتگی رگ سیاتیک: علل، علائم، تشخیص و درمان

علل گرفتگی رگ سیاتیک

• ♦ کلیه مشکلات ستون فقرات: هرنی دیسک (دیسک بیرون‌زده وضعیتی که در آن محتوای هسته دیسک از طریق یک شکاف یا پارگی در غشای اطراف به بیرون نشت کرده و به کانال نخاعی فشار وارد می‌کند. دیسک‌های بیرون‌زده معمولاً در مرحله اولیه تخریب قرار دارند)؛ آرتروز؛ التهاب و تورم مفاصل ستون فقرات
• ♦ تنگی کانال نخاع
• ♦ آسیب‌دیدگی رشته‌های عصبی ستون فقرات موسوم به میلوپاتی بیماری‌هایی مانند تومورها، آرتروز، تنگی کانال نخاع، باعث بروز این میلوپاتی‌ها
• ♦ نوروپاتی محیطی، آسیب‌دیدگی رشته‌های عصبی بیرون نخاع در پی گرفتگی و اسپاسم عضلات
• ♦ سایر نوروپاتی‌ها (نوروپاتی دیابتی در افراد دیابتی، مصرف‌کنندگان الکل، افرادی که کمبود ویتامین ب 12 دارند، مسموم شدگان با فلزات سنگین)
• ♦ شکستگی‌های موجود در ستون فقرات کمر و لگن در پی لیزخوردن و لغزش مهره‌ها
• ♦ تحت‌فشار بودن عصب سیاتیک 
• ♦ اسپوندیلولیستزیس (یک حالت اسکلتی است که در آن مهره‌های استخوانی کمر از موقعیت طبیعی خود خارج شده و روی عصب‌ها و بافت‌های اطراف فشار وارد می‌کنند)
• ♦ سندرم پیریفورمیس (اختلال دردناکی که عضله باریک در باسن را درگیر می‌کند)
• ♦ تومورها (تومور استخوانی، عضلانی و رشته عصبی و یا تومورهای متاستاز کرده یا ثانویه)
• ♦ کشیدگی لیگامان‌ها و التهاب آن

علائم گرفتگی عصب سیاتیک

در این بخش علائم و نشانه‌های معمولی این گرفتگی را مورد بررسی قرار می‌دهیم که شامل درد حاد در ناحیه پشت ران، درد و سوزش در طول مسیر عصب سیاتیک، احساس تحلیل در ناحیه تحت پوشش عصب سیاتیک و ضعف عضلات پا هستند.

تشخیص گرفتگی سیاتیک

• ♦ تاریخچه بیماری و معاینه فیزیکی: پزشک معمولاً کار را با گرفتن تاریخچه کامل بیماری و علائم شروع می‌کند و اطلاعاتی مانند نوع و شدت درد، محل بروز  و عوامل تسریع‌کننده یا تسکین‌دهنده درد و سایر علائم را بررسی می‌کند. همچنین، معاینه فیزیکی هم انجام می‌شود تا نشانه‌هایی از تحریک عصب سیاتیک و علائم دیگر بررسی شوند.
• ♦ آزمایشات تصویربرداری: برای تشخیص دقیق‌تر، پزشک ممکن است از آزمایش‌های تصویربرداری استفاده کند. دو روش شایع دراین‌رابطه عبارت‌اند از:
  • ♦ اشعه ایکس: تصویربرداری با اشعه ایکس کمک می‌کند تا تصاویر ساختاری از استخوان‌ها و مفاصل ناحیه کمر و پاها به دست بیایند. این روش می‌تواند نشان‌دهنده وجود تغییرات استخوانی مانند حرکت دیسک یا اسپوندیلولیستزیس باشد.
  • ♦ تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): این تکنولوژی، تصاویری از اسکلت و اعصاب، به‌علاوه تصاویر واضح از بافت‌های نرم؛ مانند عضلات را به متخصص ارائه می‌دهد. با بهره‌گیری از  این نوع تصویربرداری، پزشک می‌تواند تغییرات در عصب کانال نخاعی و عصب سیاتیک را به‌خوبی مشاهده و بررسی کند.
  • ♦ آزمایش‌های عصب‌شناسی: آزمایش‌های عصب‌شناسی ممکن است برای ارزیابی عملکرد عصب سیاتیک و تشخیص گرفتگی رگ استفاده شوند. این آزمایش‌ها شامل تست عصب و عضله (EMG) و هدایت عصبی (NCV) می‌شوند. آزمایش     EMG اطلاعاتی درباره فعالیت الکتریکی عضلات و عصب‌ها ارائه می‌دهد، درحالی‌که آزمایش هدایت عصبی میزان پاسخ عصب سیاتیک به تحریک را اندازه‌گیری می‌کند.

روش‌های رایج درمان گرفتگی رگ سیاتیک

تغییرات در سبک زندگی 

• ♦ استراحت فعال: استراحت فعال به معنای اجتناب از فعالیت‌های سنگین و استراحت در حد مطلوب است. درصورتی‌که درد سیاتیک نسبتاً خفیف است، می‌توانید برای کاهش درد از فعالیت‌هایی که درد را تشدید می‌کنند، اجتناب کنید. این فعالیت‌ها شامل حرکاتی مانند خم‌شدن و جابه‌جایی اجسام سنگین هستند که فشار بیشتری روی سیاتیک و عصب‌های مرتبط قرار می‌دهند.
• ♦ استفاده از کمک‌های حمایتی: استفاده از کمک‌های حمایتی می‌تواند در کاهش فشار و تنش بر روی سیاتیک کمک کند. به‌عنوان‌مثال، استفاده از پشتی و کمربند، می‌توانند ناحیه کمر و ستون فقرات را در حالت مناسب حمایت کرده و فشار را توزیع کنند.
• ♦ تمرینات تقویتی ملایم: تمرینات تقویتی ملایم می‌توانند به استحکام عضلات پشتی و شکمی کمک کرده و در کاهش فشار بر روی رگ سیاتیک مؤثر باشند. ضروری است که چنین حرکاتی را با حمایت یک فیزیوتراپیست یا متخصص ورزشی انجام دهید.
• ♦ کاربرد یخ یا گرما: استفاده از یخ یا گرما می‌تواند به کاهش درد و التهاب ناشی از گرفتگی رگ کمک کند. درصورتی‌که منطقه دردناک تورم و التهاب داشته باشد، استفاده از یخ (بسته یخ یا آب سرد) می‌تواند مناسب باشد. این کار باعث انقباض عروق و کاهش التهاب می‌شود. اما درصورتی‌که درد مزمن  است، استفاده از گرما (مانند کمپرس گرم) می‌تواند گزینه بهتری باشد. گرما باعث گشادشدن عروق و تسکین درد عضلات می‌شود.

درمان گرفتگی رگ سیاتیک با دارو

• ♦ داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی  (NSAIDs): این دسته از داروها شامل ایبوپروفن (Ibuprofen)، ناپروکسن (Naproxen)، دیکلوفناک (Diclofenac) و ملوکسیکام (Meloxicam) هستند. این داروها علاوه بر کاهش درد، می‌توانند التهاب را نیز کاهش دهند.
• ♦ داروهای ضددرد قوی‌تر: در مواردی که درد ناشی از این گرفتگی شدیدتر است و با NSAIDs تسکین نمی‌یابد، ممکن است پزشک داروهای ضددرد قوی‌تر مانند اپیوئید‌ها (Opioids) را تجویز کند. این دسته از داروها بر روی سیستم عصبی مرکزی اثر گذاشته و کاهش قابل‌توجهی در شدت درد ایجاد می‌کنند. بااینحال، استفاده محدود و مدیریت دقیق در مورداستفاده از اپیوئیدها به دلیل احتمال ایجاد وابستگی، بسیار مهم است.
• ♦ استروئیدها: در موارد شدیدتر گرفتگی رگ، پزشک ممکن است داروهای استروئیدی مانند پردنیزولون (Prednisolone) یا دگزامتازون (Dexamethasone)  تجویز کند. استروئیدها به‌عنوان عوامل ضدالتهاب قوی عمل کرده و می‌توانند التهاب را کاهش داده و درد را تسکین دهند. بااین‌حال، مصرف استروئیدها باید تحت‌نظر پزشک بوده و به مدت‌زمان کوتاهی محدود شود، زیرا مصرف بلندمدت آنها ممکن است عوارض جانبی جدی به همراه داشته باشد.

درمان گرفتگی رگ سیاتیک با فیزیوتراپی

• ♦ تمرینات تقویتی: این تمرینات عمدتاً بر روی عضلاتی که در حمایت و استحکام پشت و پهلوی شما نقش دارند، تمرکز می‌کنند که شامل تمریناتی مانند تقویت عضلات اطراف ناحیه کمر، شکم و پشت ران است.
• ♦ تمرینات انعطاف‌پذیری: این تمرینات به افزایش انعطاف‌پذیری عضلات و بافت‌های محیطی کمک می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، تمرینات کششی برای عضلات سیاتیک و مناطق مرتبط با آن مفید هستند.
• ♦ تمرینات تثبیتی: این تمرینات بر روی بهبود استحکام و پایداری عضلات اطراف ناحیه کمر تمرکز دارند. برخی از این تمرینات شامل استقامت عضلات پشتی، عضلات شکمی و عضلات کمری هستند.
• ♦ ماساژ و الکتروتراپی: ماساژ معمولاً به‌عنوان یک روش فیزیوتراپی تکمیلی در درمان گرفتگی  عصب سیاتیک استفاده می‌شود. الکترو تراپی نیز با استفاده از جریان الکتریکی به‌عنوان یک روش درمانی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
• ♦ تمرینات استقامتی: تمرینات استقامتی شامل فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری و تمرینات قلبی - عروقی هستند. این تمرینات به بهبود عمومی قلب و عروق و سیستم عضلانی و عصبی کمک کرده و می‌توانند علائم گرفتگی این رگ را بهبود بخشند.

درمان گرفتگی سیاتیک با طب سوزنی

• ♦ کاهش التهاب: طب سوزنی می‌تواند به کاهش التهاب در منطقه مورد درمان کمک کند. این عملکرد می‌تواند با تحریک سیستم ایمنی بدن و تأثیر بر فعالیت عامل‌های التهابی مرتبط باشد.
• ♦ آرامش عضلات: سوزن‌های طب سوزنی می‌توانند به تسکین و آرامش عضلات در ناحیه مورد درمان کمک کنند. این موضوع احتمالاً با تحریک نقاط ضعف یا نقاط استراتژیک در بدن و کاهش تنش و فشار در عضلات مرتبط باشد.
• ♦ تسکین درد: یکی از اهداف اصلی طب سوزنی در درمان این بیماری، کاهش درد مرتبط با آن است. به طور معمول، سوزن‌ها در نقاطی قرار می‌گیرند که مرتبط با مسیر سیاتیک و ناحیه دردناک هستند. تحریک این نقاط می‌تواند به تسکین درد و بهبود روند التهابی کمک کند.
• ♦ تأثیر بر عملکرد عصبی: طب سوزنی می‌تواند بر عملکرد عصبی در منطقه تحت درمان تأثیرگذار باشد. با تحریک نقاط استراتژیک، جریان انرژی در بدن تنظیم می‌شود و این اتفاق می‌تواند به بهبود عملکرد عصبی و کاهش علائم مرتبط با این بیماری کمک کند.

درمان گرفتگی رگ سیاتیک با اوزون‌تراپی

• ♦ کاهش التهاب: اوزون می‌تواند به کاهش التهاب در منطقه درمان کمک کرده و علائم مرتبط با آن را تسکین دهد.
• ♦ تسکین درد: اوزون‌درمانی می‌تواند به تسکین درد گرفتگی این رگ کمک کرده و روند بهبودی را تسریع می‌کند.
• ♦ بهبود عملکرد عصبی: استفاده از اوزون می‌تواند بهبود عملکرد عصبی را به همراه داشته و به بازگشت به فعالیت‌های عادی عصبی کمک کند.

درمان گرفتگی رگ سیاتیک با جراحی

راهکارهای پیشگیری از گرفتگی سیاتیک

• ♦ ورزش منظم و تقویت عضلات: انجام ورزش‌های منظم و برنامه‌ریزی شده، به‌ویژه تمریناتی که بر روی عضلات پشتی و اطراف ناحیه کمر تأثیر می‌گذارند، می‌تواند به تقویت عضلات و حفظ استحکام و انعطاف‌پذیری آنها کمک کند. این موضوع می‌تواند فشار روی سیاتیک را کاهش داده و از بروز مشکلات مرتبط با آن جلوگیری کند.
• ♦ حفظ وزن در محدوده سالم: حفظ وزن سالم و جلوگیری از اضافه‌وزن، باعث کاهش فشار بر روی ناحیه کمر و رگ سیاتیک می‌شود. چاقی می‌تواند فشار اضافی بر روی استخوان‌ها و عضلات ایجاد کرده و احتمال بروز مشکلات این گرفتگی رگ را افزایش دهد.
• ♦ حفظ وضعیت درست بدن: نگه‌داشتن وضعیت بدن در حالت صحیح و قرارگیری مناسب در هنگام نشستن و انجام فعالیت‌های روزمره می‌تواند به پیشگیری از فشار زیاد بر روی ناحیه کمر و سیاتیک کمک کند. به‌عنوان‌مثال، برای جلوگیری از فشار زیاد بر روی ناحیه کمر در هنگام برداشتن اشیای سنگین، باید زانوها خم شده و با استفاده از عضلات پاها بار را بلند کنید.
• ♦ جلوگیری از حرکات ناگهانی و تکان‌های شدید: جلوگیری از انجام حرکات ناگهانی و تکان‌های شدید که ممکن است فشار زیادی بر روی ناحیه کمر و رگ سیاتیک ایجاد کنند، می‌تواند به پیشگیری از مشکلات مرتبط با این بیماری کمک کند.
• ♦ مدیریت درد و استراحت مناسب: در صورت بروز درد در ناحیه کمر یا پدیده‌هایی که ممکن است به گرفتگی این رگ اشاره کنند، مهم است به مدت کافی استراحت کرده و از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید. 

سخن پایانی

دکتر فرزاد مریخ بیات

جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو