نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
درد ستون فقرات؛ موجب بروز مشکلات جدی مانند فلج، از کارافتادگی و ناتوانی دست ها یا پاها
درد ستون فقرات از مشکلات شایع مراجعین به کلینیک های تخصصی و فوق تخصصی ارتوپدی و درد محسوب می شود. با وجود اینکه در اغلب موارد درد به طور خود به خود بهبود پیدا می کند، اما مواردی هستند که غفلت و تاخیر در تشخیص و درمان ممکن است فرد را دچار مشکلات جدی مانند فلج، از کارافتادگی و ناتوانی دست ها یا پاها کرده و یا در مواردی باعث ایجاد مشکلات جدی در بلع و بی اختیاری ادرار و مدفوع شود. بنابراین به منظور در امان ماندن از این عوارض، بهتر است که اطلاعات علمی درخصوص درد وسط ستون فقرات را از زبان پزشکان متخصص و فوق تخصص کلینیک ما در ادامه بخوانید.
درد ستون فقرات یک دلیل رایج برای غیبت از محل کار و پیگیری درمان پزشکی است. این درد می تواند عذاب آور و طاقت فرسا باشد. درد ستون فقرات می تواند هر یک از اجزای تشکیل دهنده‌ی مهره‌های پشت یعنی لیگامان ها، استخوان، بافت عصبی و عضلات را در بر بگیرد و دچار آسیب کند.
آسیب هر کدام از این اجزا در هر یک از قسمت های مهره‌های پشت، چه مهره‌های پشت گردنی، چه پشتی و چه کمر و لگن، منجر به درد ستون فقرات خواهد شد. در نتیجه درد مهره‌های پشت می تواند به دلایل مختلف و در هر سنی اتفاق بیفتد. با افزایش سن افراد، به دلیل عواملی مانند شاغل بودن و بیماری دژنراتیو دیسک، احتمال ابتلا به درد وسط ستون فقرات افزایش می‌یابد.
درد در پایین مهره‌های پشت ممکن است با عضلات کمر، دیسک های بین مهره‌ها و رباط های اطراف آن، نخاع و اعصاب و یا اندام های داخلی شکم مرتبط باشد. درد در قسمت بالای مهره‌های پشت می تواند به دلیل وجود التهاب در مهره‌های پشت، اختلالات آئورت و حتی تومورهای قفسه سینه باشد.
علامت اصلی درد مهره‌های پشت، درد در هر نقطه ای از پشت و گاهی تا باسن و پاها است. برخی از مشکلات کمر می تواند باعث بروز درد در قسمت های مختلف بدن شود. که محل آن بسته به نوع آسیب وارده متغییر است. درد مهره‌های پشت به سه دسته‌ی درد ستون فقرات گردنی، توراسیک و کمری تقسبم می شود و اغلب بدون درمان از بین می رود، اما اگر همراه با هر یک از حالات زیر رخ داد، باید به پزشک خود مراجعه کنند:
♦ کاهش وزن
♦ تب
♦ التهاب یا تورم در پشت
♦ کمردرد مداوم
♦ درد پایین پاها
♦ درد کشیده شده تا زانوها
♦ ضربه یا آسیب به کمر
♦ بی اختیاری ادرار یا مدفوع
♦ مشکل در ادرار کردن
♦ بی حسی اطراف ناحیه تناسلی
♦ بی حسی در اطراف مقعد یا باسن
مشکلاتی نظیر پوکی استخوان می تواند باعث بروز درد وسط ستون فقرات شود. کمر انسان دارای ساختاری پیچیده و متشکل از استخوان‌ها، دیسک‌ها، ماهیچه‌ها، رباط‌ها و تاندون‌ها است. بخش های مهره‌های پشت با پدهای غضروف مانندی به نام دیسک پوشانده شده اند. ایجاد مشکل در عملکرد هر یک از این اجزا می تواند منجر به درد وسط ستون فقرات شود. گاهی ممکن است علت درد ستون فقرات نامشخص باشد. آسیب می تواند در اثر قرار گرفتن بدن در وضعیت نامناسب، فشار و برخی شرایط پزشکی باشد.
فشار
درد مهره‌های پشت معمولا در اثر فشار، تنش یا آسیب وارد شده به کمر ایجاد می شود. علل متداول این درد عبارتند از:
♦ کشیدگی عضلات یا رباط‌ها
♦ اسپاسم و تنش عضلانی
♦ دیسک های آسیب دیده، که می تواند افراد جوان و میانسال را دچار کند.
♦ صدمات، شکستگی یا سقوط
فعالیت هایی که باعث بروز فشار یا اسپاسم می شوند عبارتند از:
♦ بلند کردن نادرست چیزی
♦ بلند کردن اجسام سنگین
♦ انجام حرکت ناگهانی و ناخوشایند
♦ مشکلات ساختاری
تعدادی از مشکلات ساختاری نیز ممکن است منجر به درد وسط ستون فقرات شود.
پارگی دیسک: مهره‌های پشت توسط دیسک ها محافظت می شوند. اگر دیسک پاره شود، فشار بیشتری روی عصب وارد می‌شود و در نتیجه درد وسط ستون فقرات ایجاد می‌شود.
برآمدگی دیسک: مانند دیسک‌های پاره شده، دیسک برآمده نیز می‌تواند باعث فشار بیشتر روی عصب شود.
سیاتیک: یک درد شدید از باسن و پشت ساق پا عبور می کند که به دلیل فشار دادن برآمدگی یا فتق دیسک روی عصب ایجاد می شود.
آرتروز: آرتروز در افراد مسن اغلب بوجود آمده و ایجاد زوائد استخوانی نابجا باعث اعمال فشار بر روی رشته های عصبی می شود. استئوآرتریت می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در مفاصل باسن، کمر و سایر نقاط شود. در بعضی موارد، باریک شدن فضای اطراف نخاع یا همان تنگی نخاع اتفاق می افتد.
انحنای غیرطبیعی ستون فقرات: اگر مهره‌های پشت به شکل غیرعادی منحنی شود، درد وسط ستون فقرات ایجاد می شود. به عنوان مثال می توان به اسکولیوز اشاره کرد که در آن مهره‌های پشت به پهلو خم می شود.
پوکی استخوان: استخوان ها و مهره‌های پشت می توانند شکننده شوند و با وارد آمدن فشار احتمال به راحتی بشکنند. در صورت ایجاد شکستگی های ظریف در استخوان و یا مهره‌ها، درد در مهره‌های پشت احساس می شود.
مشکلات کلیوی: عفونت یا سنگ کلیه هم می تواند باعث درد ستون فقرات شود.
حرکت و وضعیت بدن
نشستن به صورت بسیار خمیده هنگام استفاده از رایانه می تواند به مرور زمان باعث افزایش مشکلات کمر و شانه شود. درد ستون فقرات گاه با انجام بعضی فعالیت های روزمره یا وضعیت نامناسب بدن مانند پیچش، سرفه یا عطسه کردن، تنش عضلانی، کشش بیش از حد، خم شدن نادرست یا برای مدت طولانی، هل دادن، کشیدن، بلند کردن یا حمل چیزی، فشار دادن گردن به سمت جلو مانند هنگام رانندگی یا استفاده از رایانه، ایستادن یا نشستن برای مدت طولانی و یا خوابیدن روی تشکی که بدن را نگه نمی دارد باشد.
علل دیگر
برخی از شرایط پزشکی مانند سندرم دم اسبی، سرطان مهره‌های پشت، عفونت مهره‌های پشت یا سایر عفونت ها، اختلالات خواب و زونا نیز می تواند منجر به درد وسط ستون فقرات شود.
در ام آر آی یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی مهره‌های پشت از مگنت‌های قوی، امواج رادیویی و یک کامپیوتر برای گرفتن تصاویر بسیار واضح و دقیق از مهره‌های پشت استفاده می‌شود. این آزمایش برای بررسی مشکلات مهره‌های پشت مانند درد پایین کمر، درد گردن، بی حسی، گزگز و ضعف دستان و پاها به کار برده می‌شود. در ام آر آی، کل مهره‌های پشت یا فقط بخشی از آن مورد عکس‌برداری قرار می‌گیرد.
درد ستون فقرات معمولاً با استراحت و درمان های خانگی برطرف می شود، اما گاهی اوقات درمان دارویی ضروری است.
درمان های حمایتی/مراقبتی: استراحت پس از فعالیت های شدید تا زمانی که درد حاد کاهش پیدا کند، داروهای مسکن بدون نسخه، داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، از سرگیری فعالیت و حرکات کششی می‌توانند ناراحتی را تسکین دهند. استفاده از کمپرس گرم ۷۲ ساعت پس از کمپرس یخ در ناحیه دردناک نیز ممکن است درد را کاهش دهد.
اگر درمان های خانگی درد ستون فقرات را تسکین ندهد، پزشک ممکن است داروهایی مثل کدئین، داروهای ضد افسردگی مانند آمی تریپتیلین، تزریقات مستقیم داخل عضله ی دچار اسپاسم اطراف ستون مهره، تزریق کورتیزون، بوتاکس و یا فیزیوتراپی و گاه جراحی را توصیه کند.
گام‌های کاهش خطر ابتلا به درد ستون فقرات عمدتا شامل پرداختن به برخی از عوامل خطر است.
ورزش: ورزش کردن به طور منظم باعث افزایش قدرت بدن می شود. فعالیت های هوازی هدایت شده و کم تأثیر می‌توانند سلامت قلب را بدون فشار به کمر تقویت کنند. قبل از شروع هر برنامه ورزشی، با یک متخصص صحبت کنید.
دو نوع اصلی ورزش وجود دارد که افراد می توانند برای کاهش خطر درد وسط ستون فقرات انجام دهند:
♦ تمرینات تقویت کننده مرکزی که عضلات شکم و پشت را تحت تأثیر قرار می دهد و به تقویت عضلات محافظ کمر کمک می کند.
♦ تمرین انعطاف‌پذیری که هدف آن بهبود انعطاف‌پذیری مرکزی بدن از جمله مهره‌های پشت، باسن و قسمت بالایی پاها است.
رژیم غذایی: مطمئن شوید که رژیم غذایی شما حاوی مقدار کافی کلسیم و ویتامین D مورد نیاز برای سلامت استخوان ها هست. داشتن یک رژیم غذایی سالم کمک بسزایی به کنترل وزن می کند.
سیگار کشیدن: درصد بیشتری از افراد سیگاری در مقایسه با افراد غیرسیگاری در همان سن، قد و وزن، به میزان قابل توجهی دچار درد مهره‌های پشت می شوند.
وزن بدن: وزنی افراد بر خطر ابتلا به درد وسط ستون فقرات تأثیر می گذارد. تفاوت در خطر ابتلا به کمردرد بین افراد چاق و افراد با وزن طبیعی قابل توجه است. افرادی که وزن خود را در ناحیه شکم در مقایسه با باسن و ناحیه باسن حمل می کنند نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
اصلاح وضعیت بدن در موقعیت های مختلف و آشنایی با حالت های استاندارد قرارگیری بدن:
حالت ایستادن: مطمئن شوید که وضعیت لگن خنثی دارید. صاف بایستید، سر رو به جلو، پشت صاف باشد و وزن خود را به طور مساوی روی هر دو پا متعادل کنید. پاهای خود را صاف و سر خود را در راستای ستون فقرات نگه دارید.
وضعیت نشستن: یک صندلی خوب برای کار باید دارای پشتیبان خوب، تکیه گاه بازوها و پایه چرخان باشد. هنگام نشستن سعی کنید زانوها و باسن خود را در یک سطح نگه دارید و پاهای خود را صاف روی زمین نگه دارید یا از زیرپایی استفاده کنید. در حالت ایده‌آل باید بتوانید با تکیه گاه در قسمت کوچکی از پشت خود به حالت عمودی بنشینید. اگر از صفحه‌کلید استفاده می‌کنید، مطمئن شوید که آرنج هایتان در زاویه قائم قرار دارند و ساعدتان افقی است.
بلند کردن: هنگام بلند کردن وسایل، به جای پشت خود، از پاهای خود برای بلند کردن استفاده کنید.
پشت خود را تا حد امکان صاف نگه دارید، پاهای خود را از هم جدا نگه دارید و یک پا را کمی به سمت جلو نگه دارید تا بتوانید تعادل را حفظ کنید. فقط در زانوها خم شوید، وزنه را نزدیک بدن خود نگه دارید و پاها را صاف کنید و در عین حال وضعیت کمر را تا حد ممکن تغییر دهید.
خم شدن کمر در ابتدا اجتناب ناپذیر است، اما زمانی که کمر خود را خم می کنید سعی کنید خم نشوید و حتما عضلات شکم خود را سفت کنید تا لگن به داخل کشیده شود. مهمتر از همه، قبل از بلند کردن، پاهای خود را صاف نکنید.
جابجایی اشیاء: بهتر است پشت شما به جای کشیدن اشیاء، با استفاده از قدرت پاها، اشیا را روی زمین فشار دهد.
رانندگی: داشتن تکیه گاه مناسب برای کمر بسیار مهم است. مطمئن شوید که آینه های بال به درستی قرار گرفته اند تا نیازی به پیچ و تاب نداشته باشید. پدال ها باید کاملاً جلوی پای شما قرار بگیرند. اگر در یک سفر طولانی هستید، استراحت های زیادی داشته باشید. از ماشین پیاده شوید و در اطراف قدم بزنید.
تخت: تشک مناسب تشکی است که در عین صاف نگه داشتن ستون فقرات، وزن شانه ها و باسن را نیز تحمل کند. از یک بالش استفاده کنید، اما نه از بالشی که گردن شما را در یک زاویه شیب دار قرار دهد.
درد ستون فقرات شدید، در هر قسمتی از بدن که اتفاق بیفتد اگر پس از ۷۲ ساعت با درمان های مراقبتی تسکین پیدا نکرد، نیازمند مراجعه فوری به پزشک متخصص و فوق تخصص ارتوپد در کلینیکی مجهز می باشد. زیرا هرگونه تاخیر در تشخیص علت درد ستون فقرات می تواند درمان را دچار مشکل کرده و فرد را با مشکلات جدی مانند ناتوانی حرکت اندام ها کند.
برای رسیدن به نتیجه در درمان دردهای مهره‌های پشت باید از خوددرمانی و مراجعه به افراد غیر پزشک و غیرمتخصص و مدعی درمان موثر سنتی امتناع کرد و هر چه سریع‌تر مشکل را با پزشک خود مطرح کرد تا نسبت به درمان فوری و مراقبت های مخصوص اقدام شود و از هرگونه عارضه بعدی جلوگیری شود.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو