علیرغم پیشرفت روزافزون علم پزشکی، هنوز درمان قطعی برای آرتروز پیدا نشده است. روش‌ها و اقداماتی که تحت عنوان درمان آرتروز زانو معرفی و تجویز می‌شوند، تنها می‌توانند از پیشرفت روند تخریبی غضروف زانو جلوگیری کرده و علائم ناشی از آن یعنی درد، تورم، خشکی مفاصل و محدودیت‌های حرکتی اندام‌ها را تسکین دهند. اما هرگز نمی‌توانند غضروف آسیب دیده را به حالت اولیه خود بازگردانند. این بیماری پیشرونده بوده فلذا تشخیص و درمان زودهنگام آن کلیدی‌ترین اقدام ممکن می‌باشد. در صورت تجربه علائم مذکور، با مراجعه به دکتر آرتروز زانو به راحتی می‌توان این عارضه را تشخیص داده و مهار کرد.
بدون شک می‌توان این ادعا را کرد که آرتروز زانو یکی از بزرگترین چالش‌های سلامتی دوران میانسالی و پیری در بین جوامع می‌باشد و احتمالا شنیده‌اید که بیماری آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ارتوپدی زانو بوده و این بیماری دارای درمان قطعی نیست. اما لازم به ذکر است که روش‌ها و اقداماتی وجود دارند که از آن‌ها با عنوان درمان آرتروز زانو یاد می‌شود.
در ادامه خواهیم گفت که منظور از درمان آرتروز زانو دقیقا چیست و این روش‌ها و اقدامات درمانی چه مواردی هستند. لازم است که در ابتدا کمی بیشتر با آرتروز زانو و درمان آن آشنا شویم:
* بیماری آرتروز زانو چیست؟
این بیماری التهابی که پیشرونده نیز می‌باشد، مفاصل بدن را به خود درگیر کرده و به تدریج غضروف درون آن‌ها را دچار فرسایش و تخریب می‌کند. زانوی انسان از اتصال دو استخوان فمور (استخوان ران) و تیبیا (استخوان ساق پا) تشکیل شده است که میان آن‌ها غضروف‌های زانو قرار گرفته‌اند تا مانع از برخورد و سایش این استخوان‌ها به یکدیگر شوند.
در بیماری آرتروز زانو، این غضروف به شکل تدریجی تخریب شده و از بین می‌رود، این اتفاق باعث می‌شود که در مراحل پایانی بیماری، استخوان‌های زانو به صورت مستقیم با یکدیگر در تماس باشند و احتمال ایجاد التهاب، درد شدید و محدودیت شدید حرکتی در زانو افزایش یابد.
اصلی‌ترین و مهم‌ترین عامل به وجود آمدن آرتروز زانو، افزایش سن و پیر شدن بافت‌های ناشی از آن می‌باشد. اما علاوه بر زمان، عوامل دیگری نیز هستند که می‌توانند آرتروز زانو را زودتر از زمان طبیعی خودش به وجود آورند که در اینصورت با بیماری آرتروز زانو مواجه هستیم.
این بیماری ممکن است تدریجی و دراز مدت باشد و در برخی موارد نیز می‌تواند به قدری تشدید پیدا کرده و حاد شود که امور روزمره فرد ایجاد اختلال کند و کیفیت زندگی وی را بسیار کاهش دهد.
* تفاوت میان دو عارضه معروف آرتروز و آرتریت
بسیاری از افراد دو بیماری آرتروز و آرتریت را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. آرتروز (یا استئوآرتریت) و آرتریت (یا آرتریت روماتوئید) زانو نام دو بیماری مجزا می‌باشند که شباهت‌هایی با یکدیگر دارند، هر دو بیماری مفصل زانو را درگیر می‌کنند با این تفاوت که در آرتروز غضروف مفصل زانو به صورت تدریجی دچار ساییدگی شده و ضخامت آن کاهش پیدا می‌کند اما در آرتریت که ناشی از بیماری‌های نقص سیستم ایمنی بدن است، این خود سیستم ایمنی بدن است که به اشتباه به غضروف مفصل زانو حمله کرده و آن را تخریب می‌کند.
در واقع آرتروز یک مفهوم کلی است که به تخریب تدریجی مفاصل اشاره دارد اما آرتریت یک بیماری بسیار خاص است که عامل ایجاد کننده آن، خود سیستم ایمنی بدن می‌باشد.
* نشانه و علائم آرتروز زانو
تشخیص و درمان به موقع بیماری آرتروز در درمان آرتروز زانو بسیار مهم و تعیین کننده می‌باشد. برای درمان موفق آرتروز زانو لازم است که ابتدا آن را در زمان مناسبی تشخیص دهیم، برای تشخیص درست آن نیز لازم است که به محض تجربه علائم و عوارض آن به پزشک مراجعه کنیم.
علائم و عوارض آرتروز زانو ممکن است شامل یک یا چند مورد از موارد ذیل باشند:
- درد: درد اولین، شایع‌ترین و آزار دهنده‌ترین عارضه آرتروز زانو می‌باشد. در مراحل اولیه آرتروز این درد زمانی اتفاق می‌افتد که فعالیت بدنی سنگینی انجام داده باشیم اما به مرور با پیشرفت بیماری این درد به شکل مزمن در آمده و حتی در اوقات استراحت نیز احساس می‌شود.
- سفتی و خشکی و محدودیت در حرکت: بسیاری از مبتلایان به آرتروز زانو از بروز احساس سفتی و خشکی در زانوی خود شکایت می‌کنند. در واقع محدودیت در حرکت زانو یکی از عوارض جانبی بیماری آرتروز گردن است. هرچه آرتروز و تخریب غضروف مفصل بیشتر انجام شده باشد، میزان محدودیت در حرکات مفصل نیز بیشتر می‌شود. این خشکی و سفتی معمولا بعد از استراحت‌های طولانی مدت بیشتر می‌شوند،
خصوصا در صبح‌ها، پس از آن که خواب بلند می‌شویم.
- ورم کردن زانو: همانطور که گفتیم، آرتروز یک بیماری التهابی است، به طبع تورم ناشی از التهاب نیز یکی از عوارض جانبی شایع آن خواهد بود.
- شنیدن صداهایی از مفصل: به دلیل تخریب و سایشی که در سطح غضروف مفصل پیش می‌آید، بسیاری از بیماران از شنیدن صدایی از از درون مفصل خود به هنگام حرکت دادن آن، شکایت می‌کنند.
- عدم استحکام کافی: در مواقعی که میزان تخریب غضروف افزایش چشمگیری یافته باشد، ممکن است احساس کنید زانوی شما ناپایدار و ضعیف است و قادر به تحمل وزن بدن شما نمی‌باشد.
لازم به ذکر است که علائم آرتروز زانو در هر فرد ممکن است با شدت متفاوتی دیده شود. در صورت تجربه هر یک از این علائم که ذکر کردیم، لازم است که با مراجعه به پزشک متخصص و انجام معاینات لازم، تشخیص دقیقی از علت بروز این عوارض دریافت کنید.
* عوامل موثر در بیماری آرتروز زانو
عوامل متعددی هستند که می‌توانند در تشدید آرتروز زانو یا حتی شکل گیری آن موثر باشند، طبیعی است که توجه به این عوامل می‌تواند در درمان آرتروز زانو نیز کمک کننده باشد. چند مورد از مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:
- آسیب‌های فیزیکی مفصل زانو
- سبک زندگی نادرست
- اضافه وزن
- افزایش سن
- سوابق خانوادگی (عامل وراثت)
- ضعف عضلات زانو
- ورزش‌های سنگین
- و ...
* روش‌های کلینیکی تشخیص آرتروز زانو
این پزشک متخصص ارتوپد یا روماتولوژیست است که آرتروز زانو را تشخیص می‌دهد، پس از تشخیص صحیح آرتروز زانو، پزشک می‌تواند برنامه مناسبی برای درمان آرتروز زانو در بیمار خود تعیین کند. برای تشخیص درست و دقیق، پزشک ممکن است یک یا چند مورد از روش‌های زیر را مورد استفاده قرار دهد:
- معاینه فیزیکی (بررسی نشانه‌ها همچون تورم، سفتی، گرمی و صداهای مفصل زانو)
- بررسی تاریخچه بیماری (علائم، شدت، عوامل اثر گذار، وجود یا عدم وجود محدودیت در حرکت)
- تصویربرداری (عکس‌های سی تی اسکن، ام آر آی و غیره)
- آزمایش‌های تکمیلی همچون آزمایش خون (برای بررسی وجود یا عدم وجود التهاب یا عفونت)
متاسفانه امروزه به دلیل سبک زندگی اشتباه، کم تحرکی، چاقی و تغذیه نامناسب در بین مردم، سن بروز آرتروزهای علامت دار و آزار دهنده کمتر شده و حتی جوانان نیز به آن مبتلا می‌شوند. وقتی مفصلی دچار آرتروز می‌شود، امکان آنکه تخریب ایجاد شده را بتوان کامل جبران کرد، وجود ندارد و بهترین اقدام ممکن، پیشگیری از بروز آن یا جلوگیری از پیشرفت و رسیدن آن به مراحل سخت بیماری است.
با پیشرفت علم درمان‌هایی به وجود آمده‌اند که سرعت پیشرفت آرترور (یعنی تخریب بدون بازگشت غضروف مفصل) و التهاب استخوان مجاور غضروف مفصل را بسیار کند می‌کنند.
در زمان‌های گذشته تنها راه درمان و جبران آرتروز، تعویض مفصل بوده است، این روش معمولا در سنین پایین توصیه نمی‌شود مگر زمانی که شدت آرتروز بسیار بالا باشد. درمان‌های مدرن مثل اوزون تراپی منظم که شخص جلسات آن را به طور منظم پیگیری می‌کند، به همراه فیزیوتراپی و ورزش‌ها، کمک می‌کنند تا هم سرعت پیشرفت آرتروز کم شود و هم زمان رسیدن شخص به آرتروز شدید یه تعویق بیفتد تا شخص در سن پایین درگیر جراحی و تعویض مفصل زانو نشود.
از جمله درمان‌های مدرن آرتروز، تزریقات داخل فضای مفصل می‌باشند، روش‌هایی همچون تزریق پی آر پی و اوزون تراپی، تزریق مستقیم کورتیکواستروئید به همراه لیدوکائین و غیره، با 1 یا 2 جلسه نتایج مورد نظر حاصل نشده و باید به صورت منظم انجام شوند.
همانطور که گفتیم آرتروز زانو درمان قطعی ندارد، اما می‌توان، هم از پیشرفت آن جلوگیری کرد و هم علائم آن را تا حد بسیار زیادی کاهش داد. در واقع زمانی که از درمان ارتروز صحبت می‌شود، منظور انجام اقداماتی برای کاهش علائم و مهار کردن روند پیشرفت آرتروز می‌باشد. اما متاسفانه در حال حاضر روشی برای درمان قطعی ارتروز زانو وجود ندارد.
روش درمان آرتروز زانو به دو عامل بستگی دارد، اول میزان پیشرفت بیماری در مفصل و دوم شدت علائم و عوارضی که بیمار تجربه می‌کند. همچنین میزان محدودیت‌هایی که آرتروز برای بیمار به وجود می‌آورد هم یک معیار مهم در تصمیم گیری رویکرد‌های درمانی است. اصلی‌ترین روش‌های درمان ارتروز زانو را می‌توان بر اساس میزان پیشرفت بیماری در 4 اقدام ذیل خلاصه کرد:
- دارو درمانی و اصلاح سبک زندگی
- ورزش و جلسات فیزیوتراپی
- تزریقات موضعی
- اعمال جراحی
انتخاب مناسب‌ترین روش درمانی برای آرتروز زانو باید بر اساس وضعیت جسمی خود بیمار انجام شود، لذا توصیه می‌کنیم پیش از هر اقدامی ابتدا به پزشک مراجعه کرده و تحت نظارت وی اقدام به انتخاب مناسب‌ترین درمان متناسب با شرایط جسمی خودتان کنید.
همانطور که می‌دانید در بیماری آرتروز زانو اگر شدت و سرعت تخریب غضروف کم باشد، پزشک متخصص از روش‌های غیر جراحی برای درمان آرتروز زانو کمک می‌گیرد. درمان قطعی ارتروز زانو بر اساس روش‌های غیر جراحی، بیشتر با هدف مهار بیماری و کاهش التهاب موجود در زانو برای بهبود علائم و کاهش درد و محدودیت‌های حرکتی ناشی از آن انجام می‌شوند که می‌تواند شامل یک یا مجموعه‌ای از موارد زیر باشد:
* تغییر دادن و اصلاح کردن سبک زندگی
همه ما به خوبی می‌دانیم که تغییرات در سبک زندگی برای تمام بیماری‌های مربوط به مشکلات ارتوپدی یک اقدام درمانی به حساب می‌آید. این تغییرات شامل موارد ذیل می‌شوند:
- کاهش وزن یا رفع اضافه وزن: در صورت داشتن اضافه وزن، کاهش وزن می‌تواند بار زیادی را از روی زانوهای ما برداشته و درد و التهاب ناشی از آن‌ها را کاهش دهد. در بسیاری از بیماران، کاهش اضافه وزن خود یک اقدام موثر در درمان درد آرتروز زانو به حساب می‌آید.
- پرهیز از ایستادن و نشستن و رانندگی کردن طولانی مدت (پزشکان توصیه می‌کنند که هر 20 دقیقه باید از وضعیت فعلی خود خارج شده و کمی به بدنمان استراحت دهیم)
- استفاده از کفش‌های مناسب و استاندارد برای راه رفتن یا ورزش کردن و پرهیز ار پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند (می‌توان از کفش‌های طبی کمک گرفت)
- استفاده از میز و صندلی‌های مناسب و استاندارد برای نشستن یا انجام کار‌های روزمره
- پرهیز از بلند کردن، کشیدن و حتی هول دادن اجسام سنگین (زیرا باعث تحت فشار قرار گرفتن مفاصل زانو می‌شوند)
- عدم پریدن یا دویدن شدید
- اگر دارای شغل نامناسبی هستیم که به زانوی ما فشار وارد می‌کند، در صورت امکان بهتر است شغل خود را تغییر دهیم.
- بهتر است تا جای ممکن از آسانسور و حتی رمپ به جای پله‌ها استفاده کنیم.
- انجام غیر اصولی یا بیش از اندازه برخی ورزش‌ها هم می‌تواند باعث تشدید علائم آرتروز و حتی به وجود آمدن آن شود، بنابراین با پرهیز کردن از اینگونه ورزش‌ها می‌توانیم به زانو فرصت بیشتری برای استراحت کردن و تسکین آسیب‌ها و کاهش عوارض دهیم.
- اصلاح رژیم غذایی (مصرف کافی ویتامین‌ها و مواد مغذی همچون ویتامین D، ویتامین C، کلسیم و اسیدهای چرب امگا 3 و ...)
* تقویت عضلات اطراف زانو‌ها
هرچه عضلات بدن قوی‌تر و همچنین ورزیده‌تر باشند، بهتر می‌توانند در انتقال بارها به ساختمان اسکلتی بدن کمک کنند. در واقع اگر عضلات زانو قوی باشند بخشی از باری که مفصل زانو آن را تحمل کرده و از طریق غضروف خود به پا‌‌ها انتقال می‌دهد، توسط این عضلات تحمل می‌شود. برای تقویت عضلات زانو می‌توان هم از ورزش کمک گرفت و هم از جلسات فیزیوتراپی:
- فیزیوتراپی: یکی از اقدامات کمک درمانی که معمولا متخصصین ارتوپدی به بیماران خود توصیه می‌کنند، فیزیوتراپی می‌باشد. روش‌ها و اقدامات مختلفی که در فیزیوتراپی انجام می‌شود، مانند الکتروتراپی، ماساژ، استفاده از امواج صوتی و آموزش و انجام تمرینات و حرکات ورزشی اصلاحی برای رفع محدودیت‌های حرکتی و غیره، از مزایای روش فیزیوتراپی در درمان آرتروز زانو می‌باشند. اما یکی از مهم‌ترین فواید فیزیوتراپی، کمک به تقویتی عضلات اطراف زانو‌ها می‌باشد.
- حرکات ورزشی و تمرینات تقویتی: تمرینات تقویتی مخصوص برای تقویت عضلات پیرامون زانو می‌تواند ظرفیت و آستانه تحمل مفصل زانو را افزایش داده و با کم کردن فشارهای وارد بر غضروف زانو، درد و دیگر علائم آرتروز زانو را به حداقل برساند.
- پیاده روی کردن داخل استخر: می‌توان با جرات گفت که پیاده روی در داخل آب، اثرگذارترین ورزشی است که می‌توان برای تقویت عضلات زانو انجام داد.
* داروها و مکمل‌ها
یکی از مهم‌ترین و متداول‌ترن اقدامات درمانی که برای درمان آرتروز زانو مورد استفاده قرار می‌گیرد، تجویز داروها و مکمل‌های دارویی می‌باشد. هدف اصلی از مصرف این داروها، تسکین درد و التهاب موجود در مفصل است، به همین دلیل این داروها غالبا داروهای ضد درد و ضد التهاب می‌باشند.
- ضد التهاب‌ها: مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و سلکوکسیب می‌تواند در کاهش درد و التهاب زانو بسیار مؤثر می‌باشد.
- مکمل‌های غضروف ساز: مصرف مکمل‌هایی که شامل گلوکزامین و کندروئیتین سولفات هستند، می‌تواند در بهبود سلامتی غضروف زانو و کاهش علائم آرتروز کمک کند.
* سایر روش‌های کمک به درمان آرتروز زانو
- طب سوزنی
- ماساژ درمانی
- کمپرس‌ها و کیسه‌های گرم و سرد
* درمان‌های مبتنی بر تزریق
اگر اقدامات فوق نتوانستند بهبودی مطلوبی را برای بیمار فراهم کنند، انجام تزریق آخرین گزینه ممکن پیش از اعمال جراحی می‌باشد:
- تزریق پی آر پی به مفصل زانو: روش درمانی پی آر پی که به آن پلاسمای غنی از پلاکت هم گفته می‌شود، تزریق ماده‌ای به بدن است که از خون خود بیمار فرآوری شده است. این ماده زمانی که به مفصل تزریق می‌شود، به کاهش التهاب و درد کمک کرده و بافت غضروف آسیب دیده مفصل زانو را تشویق به بازسازی بهبودی می‌کند.
- تزریق گاز اوزون به مفصل زانو: تزریق گاز اوزون که به آن اوزون تراپی نیز می‌گویند، از دیگر روش‌های مبتنی بر تزریق در درمان آرتروز زانو می‌باشد. نحوه عملکرد این روش هم همچون اوزون تراپی است با این تفاوت که عوارض جانبی آن نسبتا بیشتر می‌باشد.
- تزریق ضد التهاب‌های مبتنی بر کورتون: تزریق مستقیم ضد التهاب‌های غیر استروئیدی قوی همچون کورتون، یکی از موثرترین روش‌ها برای درمان موقت اما بلند مدت آرتروز زانو می‌باشد.
لازم به ذکر است که از تمام اقدامات درمانی فوق نه فقط برای درمان آرتروز پا، بلکه برای درمان آرتروز گردن و کمر نیز استفاده می‌شود.
اگر موارد فوق نیز نتوانند بهبودی مطلوبی را برای بیمار فراهم کنند، چاره‌ای جز استفاده از اعمال جراحی نمی‌باشد.
در مواقعی که درمان‌های غیر جراحی اثر بخش نبوده و یا شدت و سرعت تخریب غضروف در اثر آرتروز زیاد می‌باشد و غضروف مفصل زانو در شرایط بدی قرار دارد، پزشک متخصص روش‌های جراحی را برای درمان آرتروز زانو توصیه می‌کند. درمان قطعی ارتروز زانو بر اساس روش‌های مبتنی بر جراحی بیشتر با هدف بهبود علائم و کاهش محدودیت در حرکت انجام می‌شوند که می‌تواند شامل یکی از موارد زیر باشد:
* آرتروپلاستی زانویی کامل (Total Knee Arthroplasty): در این روش، مفصل زانو به صورت کامل برداشته شده و با پروتز مصنوعی جایگزین می‌شود.
* آرتروپلاستی زانویی جزئی (Partial Knee Arthroplasty): در این روش، فقط قسمتی از مفصل زانو که دچار آسیب است، را برمی‌دارند و به جای آن پروتز قرار می‌دهند.
* تغییر جابجایی محور (Osteotomy): در این روش، با برش دادن و تغییر محل قسمتی از استخوان زانو، محور بارگذاری بر روی مفصل زانو تغییر می‌کند تا فشارهای وارد بر آن کاهش پیدا کنند.
* سفت سازی مفصل (Joint Fusion): در این روش هم استخوان‌های زانو را به یکدیگر وصل می‌کنند تا مفصل زانو به صورت ثابت در جای خود تثبیت شود. این روش در مواردی که درمان‌های دیگر ناموفق بوده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جراحی ترمیم بافت (Tissue Repair Surgery): یکی دیگر از روش‌های جراحی که می‌تواند در بهبود وضعیت زانویی که دچار آرتروز شده است موثر باشد، جراحی ترمیم بافت است.
بروز بیماری آرتروز در بین زنان نسبتا شایع‌تر از مردان است و درمان آن هم به نسبتا کمی دشوارتر می‌باشد. دو مورد از اصلی‌ترین دلایل پیشرفت آرتروز زانو ضعیف بودن عضلات زانو و سبک زندگی نادرست می‌باشند. هر دو مورد در خانم‌ها بیشتر از آقایان وجود دارد، خانم‌ها معمولا عضلات ضعیف‌تری داشته و کمتر از آقایان ورزش کرده و همچنین آن‌ها زمان بیشتری را صرف سرپا ایستادن طولانی مدت در منزل می‌کنند.
از این رو این بیماری در خانم‌ها با سرعت بیشتری پیش می‌رود و در نتیجه درمان آرتروز زانو در زنان کمی دشوارتر از مردان می‌باشد.
همانطور که اشاره کردیم در حال حاضر درمان قطعی آرتروز زانو امکان پذیر نیست، زیرا این بیماری یک بیماری پیشرونده است که غضروف مفصل زانو را تخریب می‌کند. متاسفانه هیچ راه چاره‌ای برای برگرداندن غضروف تحلیل رفته به حالت اولیه خود وجود ندارد لذا منظور از درمان آرتروز زانو در علم پزشکی، متوقف کردن این روند تخریبی و کاهش دادن عوارض و علائم ناشی از آن می‌باشد. پیشرفت این بیماری در طول زمان و به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد، از این رو مراجعه به موقع به پزشک متخصص و تشخیص زودهنگام و صحیح آن بسیار حائز اهمیت است.