نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات

درباره آرتروز زانو و نحوه درمان آن

آرتروز زانو چیست؟

علل و عوامل خطرناک آرتروز در زانو

• ♦ سن: ریسک ابتلا به آرتروز با افزایش سن افزایش می‌یابد. با پیشرفت سن، کارتیلاژ مفصل ممکن است طبیعتاً شروع به فرسایش کند.
• ♦ جنسیت: زنان به احتمال بیشتری نسبت به مردان با این بیماری روبه‌رو می‌شوند، اگرچه دلایل دقیق این تفاوت هنوز به طور کامل شناخته نشده‌اند.
• ♦ ژنتیک: تحقیقات نشان داده‌اند که ژنتیک امکان دارد نقش مهمی در افزایش خطر ابتلا به آرتروز داشته باشد. برخی افراد ممکن است ژن‌هایی را به ارث ببرند که آنها را برای فرسایش کارتیلاژ یا سایر شرایط مرتبط با آرتروز آسیب‌پذیرتر می‌کند.
• ♦ چاقی: وزن بیش از حد بر مفاصل فشار اضافی می‌آورد، به ویژه زانوها. این فشار امکان دارد سرعت فرسایش کارتیلاژ را افزایش دهد و درد را تشدید کند.
• ♦ آسیب‌های مفصلی یا جراحی‌های قبلی: آسیب‌های ورزشی یا حوادث مختلف امکان دارد باعث آسیب به کارتیلاژ یا ساختار مفصل شوند که هر دو می‌توانند ریسک آرتروز در آینده را افزایش دهند.
• ♦ فعالیت‌های شغلی یا ورزشی: شغل‌ها یا فعالیت‌های ورزشی که نیاز به حرکات تکراری یا بارهای سنگین دارند می‌توانند به مرور زمان بر مفاصل فشار بیاورند و خطر آرتروز را افزایش دهند.
• ♦ سایر بیماری‌های مفصلی یا متابولیک: بیماری‌هایی مانند گوت، هموکروماتوز و اختلالات ساختاری مثل اُ-شکل بودن یا x-شکل بودن پاها می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند.

مدیریت عوامل خطر می‌تواند به کند شدن یا جلوگیری از پیشرفت آرتروز کمک کند. اقدامات پیشگیرانه، از جمله ایجاد تغییرات سبک زندگی سالم، امکان دارد به کاهش فشار بر مفاصل و بهبود عملکرد آنها کمک کند.

آرتروز در زانو چه علائم و نشانه‌هایی دارد؟

• ♦ درد: معمولاً اولین علامت بروز این بیماری درد است که با فعالیت افزایش می‌یابد و بعد از استراحت تسکین می‌یابد. در مراحل پیشرفته‌تر، درد ممکن است حتی در حالت استراحت یا در طول شب احساس شود.
• ♦ تورم و التهاب: تورم اغلب ناشی از واکنش التهابی در مفصل است و امکان دارد با حساسیت یا گرما در ناحیه مفصل همراه باشد.
• ♦ کاهش محدوده حرکت: افراد ممکن است در انجام حرکات روزمره مانند پیاده‌روی، نشستن یا خیزش از صندلی به دلیل افت محدوده حرکت در زانو مشکل داشته باشند.
• ♦ صداهای مفصلی: صداهایی مانند جلق یا کرکره زدن امکان دارد هنگام حرکت زانو شنیده شوند. این صداها نشان‌دهنده اصطکاک استخوان‌ها به یکدیگر در نبود کارتیلاژ کافی است.
• ♦ تغییر شکل مفصل: در موارد شدید، آرتروز می‌تواند به تغییر شکل مفصل منجر شود که ممکن است ناشی از رشد غیر طبیعی استخوان یا فرسایش نامتقارن کارتیلاژ باشد.
• ♦ تثبیت مفصل یا انقباض: در برخی موارد امکان دارد مفصل در یک وضعیت ثابت بماند یا منقبض شود که باعث می‌شود حرکت آن بسیار محدود یا غیر ممکن شود.
• ♦ ناراحتی و خستگی: مداومت درد و محدودیت حرکتی ممکن است منجر به کاهش تحمل فعالیت و احساس ناراحتی یا خستگی شود.

چگونه آرتروز در زانو را تشخیص دهیم؟

• ♦ تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی: پزشک با پرسیدن سؤالات درباره علائم، تاریخچه پزشکی شخصی و خانوادگی و سطح فعالیت روزمره شروع به تشخیص می‌کند. این می‌تواند شامل بررسی درد، تورم، محدودیت حرکتی و هرگونه تغییر در شکل زانو باشد.
• ♦ تست‌های تصویربرداری:
  • ♦ رادیوگرافی (X-Ray): این تست می‌تواند تغییرات مرتبط با آرتروز مانند تنگ شدن فضای مفصلی یا تشکیل اوستئوفیت (رشد غیر طبیعی استخوان) را نشان دهد.
  • ♦ تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI): قادر است تصاویر دقیق‌تری از بافت‌های نرم مانند کارتیلاژ، تاندون‌ها و لیگامان‌ها ارائه دهد و امکان دارد در مواردی که نیاز به شناسایی آسیب‌های دقیق‌تر است، مورد استفاده قرار گیرد.
• ♦ آزمایش‌های آزمایشگاهی: اگرچه برای تشخیص آرتروز هیچ آزمایش خونی مشخصی وجود ندارد، پزشک ممکن است آزمایش‌های خونی را برای خارج کردن سایر شرایط مانند گوت یا آرتریت روماتوئید انجام دهد. همچنین، تست‌های مایع مفصلی می‌توانند به کمک درمان‌های موجود و شناسایی عوامل التهابی یا آسیب‌های دیگر در مفصل کمک کنند.
• ♦ ارزیابی عملکردی: در برخی موارد، ارزیابی‌های عملکردی مانند تست قدرت عضلانی، محدودیت حرکتی یا توانایی انجام وظایف روزمره امکان دارد مورد استفاده قرار گیرد تا میزان تأثیر آرتروز بر کیفیت زندگی فرد سنجیده شود.

آرتروز در زانو و راه‌های درمان آن

تغییر سبک زندگی

• ♦ کاهش وزن: کاهش وزن می‌تواند فشار بر مفاصل زانو را کاهش دهد و علائم را تسکین بخشد.
• ♦ تمرین: برنامه‌های تمرینی مناسب می‌توانند عضلات اطراف زانو را تقویت و به افزایش محدوده حرکت کمک کنند. شنا، یوگا و تای‌چی از جمله فعالیت‌های مفید هستند.

داروها

• ♦ داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs): برای کاهش التهاب و درد
• ♦ تزریق کورتیکواستروئید: می‌تواند التهاب و درد شدید را کاهش دهد.
• ♦ مکمل‌ها مانند گلوکوزامین و کندرویتین سولفات: برخی افراد گزارش کرده‌اند که این مکمل‌ها می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند.

درمان‌های فیزیکی و توان‌بخشی

• ♦ فیزیوتراپی: تمرینات تقویت‌کننده و افزایش‌دهنده انعطاف‌پذیری توسط فیزیوتراپیست تجویز می‌شود.
• ♦ استفاده از تجهیزات کمکی: مانند عصا یا قاب زانو می‌تواند فشار روی زانو را کاهش دهد و حرکت را تسهیل کند.

روش‌های درمانی غیر تقلیدی

• ♦ استفاده از طب سنتی یا دمویی: برخی افراد امکان دارد از روش‌هایی مانند اکوپانکچر یا ماساژ لذت ببرند.
• ♦ هیدروتراپی: تمرین در آب می‌تواند به کاهش فشار بر مفاصل و تقویت عضلات کمک کند.

روش‌های جراحی

• ♦ آرتروپلاستی (جایگزینی مفصل): در موارد شدید، ممکن است به جایگزینی سطح مفصل آسیب‌دیده با پروتزهای سنتتیک نیاز باشد.
• ♦ آرتروسکوپی: یک روش جراحی کم تهاجمی است که می‌تواند برای تمیز کردن زخم‌های مفصلی یا ترمیم کارتیلاژ استفاده شود.
• ♦ استئوتومی: یک عمل جراحی که با تغییر شکل استخوان‌های اطراف مفصل به تعدیل فشار بر سطح مفصل کمک می‌کند.

آیا می‌توان از آرتروز در زانو پیشگیری کرد؟

• ♦ کاهش وزن: اضافه وزن یکی از عوامل خطر مهم برای آرتروز زانو است چرا که فشار اضافی بر مفاصل وجود دارد. حفظ یک وزن سالم می‌تواند فشار بر زانوها و خطر توسعه آرتروز را کاهش دهد.
• ♦ فعالیت بدنی منظم: تمرینات منظم که عضلات اطراف زانو را قوی می‌کند می‌تواند مفصل را محافظت کند. تمریناتی مانند پیاده‌روی، شنا، یوگا یا دوچرخه‌سواری می‌تواند به حفظ انعطاف‌پذیری و قدرت عضلانی کمک کند بدون اینکه فشار زیادی بر مفاصل وارد شود.
• ♦ کاهش فعالیت‌های زیاده‌روی و آسیب‌رسان: فعالیت‌هایی که فشار شدید یا ناگهانی بر مفاصل وارد می‌کنند ممکن است به کارتیلاژ آسیب بزنند و خطر ابتلا به آرتروز را افزایش دهند. به جای آن، تمرینات پایدار و با شدت کم تا متوسط توصیه می‌شود.
• ♦ استفاده از تجهیزات مناسب: استفاده از کفش‌های راحتی که پشتیبانی مناسب را برای پاها و مفاصل ارائه می‌دهند، می‌توانند در کاهش فشار بر زانوها مؤثر باشند؛ همچنین در ورزش‌های خاص، استفاده از وسایل حفاظتی مانند زانوبند می‌تواند مفید باشد.
• ♦ تغذیه سالم: یک رژیم غذایی متوازن که شامل ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز برای سلامت مفاصل است، می‌تواند به پیشگیری از آرتروز کمک کند. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مواد غذایی با خاصیت ضد التهابی می‌توانند به کاهش التهاب و درد در مفاصل کمک کنند.
• ♦ اجتناب از نشستن یا ایستادن طولانی: نگه‌داشتن یک وضعیت برای مدت زمان طولانی می‌تواند فشار اضافی بر مفاصل ایجاد کند. تغییر مکرر وضعیت و گرفتن وقفه‌های کوتاه برای حرکت یا کشش می‌تواند مفید باشد.
• ♦ کنترل سایر بیماری‌های همراه: بیماری‌هایی مانند دیابت و گوت می‌توانند خطر ابتلا به آرتروز زانو را افزایش دهند؛ بنابراین مدیریت کردن این شرایط می‌تواند به کاهش خطر کمک کند.

چه زمانی بر اثر آرتروز زانو به پزشک مراجعه کنیم؟

• ♦ درد مداوم یا افزایش‌یافته: دردی که با استراحت کاهش نمی‌یابد یا در طول شب افزایش می‌یابد، ممکن است نشان‌دهنده پیشرفت آرتروز یا مشکلات دیگر باشد.
• ♦ تورم یا التهاب: تورم مکرر، قرمزی، حرارت یا التهاب در مفصل که با داروهای ضد التهاب یا استراحت درمان نمی‌شود.
• ♦ کاهش محدوده حرکت: محدودیت قابل توجه در حرکت یا انعطاف‌پذیری که تأثیر منفی بر فعالیت‌های روزمره مانند راه رفتن، نشستن یا پلکان رفتن دارد.
• ♦ صداهای ناگهانی از مفصل: صداهای گوناگون از مفصل به طور مداوم که همراه با درد یا تورم است.
• ♦ تغییرات در شکل مفصل: تغییرات قابل ملاحظه در ظاهر مفاصل، مانند تورم‌های نامنظم، تغییرات در شکل زانو یا گرفتگی مفصل
• ♦ ضعف عضلانی یا عدم تعادل: تجربه ضعف در عضلات اطراف زانو یا از دست دادن تعادل که ممکن است نشانه‌ای از کاهش پشتیبانی مفصل باشد.
• ♦ عدم پاسخ به درمان‌های خانگی: روش‌های مدیریت درد مانند مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)، تغییر سبک زندگی یا استفاده از تکنیک‌های خانگی مانند یخ یا گرماکاری تأثیر کافی ندارند.
• ♦ آسیب یا تصادف قبلی: اگر در گذشته به زانوی‌تان آسیب وارد شده است و تاکنون از آن بهبود نیافته‌اید یا اگر علائمی مانند درد یا تورم بعد از یک آسیب رخ می‌دهد.

سخن پایانی

در پایان این مسیر باید تأکید کنیم که آرتروز زانو، چالش‌ها و محدودیت‌هایی را در بر می‌گیرد که تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی افراد مبتلا می‌گذارد. با این حال، پیشرفت‌های امروزی در علم پزشکی و توان‌بخشی، روشن می‌کند که تشخیص به‌موقع، مدیریت درست بیماری و اتخاذ سبک زندگی سالم می‌تواند به معنای واقعی کلمه تغییر در زندگی افراد مبتلا به این بیماری باشد. از فعالیت‌های ورزشی مناسب و تغذیه متعادل گرفته تا استفاده از درمان‌های پیشرفته همه می‌توانند در کاهش علائم و بهبود عملکرد روزانه کمک کنند. به مرور زمان با پشتکار و پیروی از دستورالعمل‌های درمانی، بسیاری از افراد می‌توانند روزهای بیشتری را با کمترین درد و محدودیت تجربه کنند. در نهایت این بیماری نه تنها یک مسئله فردی است؛ بلکه یک موضوع جمعی با ابعاد اجتماعی و روانی گسترده است. همکاری بین پزشکان، خانواده‌ها و جوامع به طور کلی می‌تواند محیطی حمایتی را فراهم آورد تا هر فردی که با این چالش مواجه است، به حداکثر پتانسیل خود برسد. با پشتیبانی متقابل و آگاهی به این بیماری، می‌توانیم به سمت آینده‌ای روشن‌تر و سالم‌تر حرکت کنیم؛ اگر به اطلاعات بیشتری درباره این بیماری دارید می‌توانید به وب‌سایت ما مراجعه و با مشاوران ما گفت‌وگو کنید.

دکتر فرزاد مریخ بیات

جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو