نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات

پی ار پی زانو بهترین روش برای کاهش تخریب مفصل  و اصلاح عملکرد زانو

پی ار پی زانو یاplatelet-rich plasma  پلاسمای غنی شده از پلاکت روشی است که در آن، فاکتور‌های رشد پلاکتی به منظور تقویت روند ترمیم بافت به کار می‌روند. پی ار پی‌ یا پلاکت درمانی زانو با کاهش روند تخریب مفصل زانو و تبدیل آن به روند ترمیمی باعث افزایش عمر مفاصل می‌شود و نیاز به درمان‌های تهاجمی و عمل جراحی را به تعویق می‌اندازد. در این مقاله به طور کامل به تاثیرات فوق العاده تزریق پی ار پی زانو در کلینیک فوق تخصصی زانو در تهران می‌پردازیم.

knee-prp

 

تعریفی برای پی ار پی زانو

پلاکت درمانی چیست؟ پی‌ار‌پی یا پلاسمای غنی شده از پلاکت روشی است که با استفاده از مواد موجود در خون خود بیمار برای تحریک سلول‌های بنیادی، فیبروبلاست و تولید کلاژن به منظور بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده در مناطق مختلف بدن از جمله زانو مورد استفاده قرار می‌گیرد. پلاکت‌ها دارای چندین فاکتور رشد و سیتوکین هستند که آثار ترمیمی بر روی بافت نرم و استخوانی دارند.
در اواخر قرن بیستم دانشمندان دریافتند در هر روند ترمیم بافت‌ها ما سه مرحله التهاب، پرولیفراسیون یا افزایش سلول‌ها و در آخر بازآرایی داریم و پلاکت‌ها در مرحله التهاب با آزاد کردن برخی خواصی که دارند روند ترمیم بافت را آغاز می‌کند. 
بهترین سن انجام پی ار پی زانو از 25 سالگی به بالا تا 60 سالگی می‌باشد، در سنین کمتر از 25 سال سلول‌های بدن به خودی خود فعال بوده و احتیاجی به تحریک کردن بیشتر ندارند. همچنین در سنین بالای 60 سال سلول‌های بنیادی تقریبا غیرفعال هستند، نتیجه‌گیری از پلاکت درمانی کم اثر می‌باشد اما به طور کامل نیز بی تاثیر نیست. 
مدت ترمیم کامل کلاژن به حدود 3 هفته تا 3 ماه زمان احتیاج دارد. در برخی موارد به علت شدت آسیب، برای پاسخ‌دهی بهتر، تعداد جلسات پی ار پی زانو 3 جلسه و در صورت نیاز تا 5 جلسه افزایش می‌یابد که در فاصله زمانی‌های 6 تا 12 ماه بسته به تشخیص پزشک معالج معین می‌شود. 
 

اهمیت پی ار پی در بهبود عملکرد زانو

ترمیم بافت‌ها با پلاکت درمانی می‌تواند شامل مشکلات ارتوپدی، عضلانی و اسکلتی و یا زخم‌های مزمن باشد که با درمان‌های معمولی بهبودی حاصل نکرده است. از این رو در برطرف کردن درد و مشکلات زانو، تزریق پلاکت درمانی بسیار تاثیرگذار بوده و با سپری کردن دوره تزریق نتایج فوق‌العاده‌ای برای بیماران پدید می‌آید.
پلاکت درمانی یک روش سلول درمانی‌ است ولی آن را با سلول بنیادی نباید اشتباه بگیرید زیرا پلاکت‌ها سلول‌های کاملی مانند گلبول‌های قرمز و سفید نیستند و در دسته‌بندی طب بازساختی و ترمیمی به شمار می‌روند و برخی افراد صرفا جهت تبلیغات اغوا کننده از آن به عنوان سلول‌های بنیادی نام می‌برند.
حدود 40 سال است که از روش درمانی پلاکت درمانی استفاده می‌شود. در ابتدا بیشتر وزرشکاران به خصوص تنیس‌بازان که در ناحیه آرنج دچار مشکل می‌شدند، همچنین دونده‌ها و ورزش‌کاران پرشی و پرتابی که تاندون و رباط پای آنها دچار آسیب می‌شد از این راه درمانی بهره می‌بردند.
 

آناتومی زانو و علل بروز مشکلات زانو

آناتومی زانو
زانو یک مفصل بسیار پیچیده است که توسط اجزای مختلف ساخته شده است. اجزای اصلی آن شامل استخوان ران (فمور)، استخوان ساق (تیبیا و فیبولا) و مفصل زانو (بین فمور و تیبیا) می‌شوند. این مفصل شامل لایه‌های مختلفی از بافت‌ها است که شامل غضروف، بافت‌های محیطی (کپسول مفصل، لیگامان‌ها و بافت‌های صلیبی) و عضلات است.
 
علت به وجود آمدن مشکلات و درد در زانو
مشکلات و دردهای زانو ممکن است به علت عوامل مختلفی رخ دهند. در زیر، برخی از علل شایع برای به وجود آمدن مشکلات و درد در زانو آمده است:
 
آسیب ورزشی: فعالیت‌های ورزشی شدید، ضربه‌ها، فرسودگی و استفاده نادرست از زانو می‌تواند منجر به آسیب‌های ورزشی شامل شکستگی، پارگی رباط‌ها و آسیب به غضروف‌ها شود.
التهاب مزمن: التهاب مفصل زانو (آرتریت) می‌تواند به علت بیماری‌هایی مانند آرتروز، روماتوئید آرتریت، آرتریت دیسکوئید و آرتریت تنشی رخ دهد.
عوامل سنی: با افزایش سن، استخوان‌ها، غضروف‌ها و بافت‌های محیطی زانو ممکن است پیری، ترک‌خوردگی و فرسودگی تجربه کنند که می‌تواند به مشکلات و دردهای زانو منجر شود.
وزن بدن: چاقی یا اضافه وزن ممکن است بار اضافی بر زانو ایجاد کند و به فشار و استرس زیاد در مفصل زانو منجر شود.
حرکت و فعالیت غیرمعمول: فعالیت‌های مکرر و یا طولانی مدت، حرکات نادرست، تکراری و فشار زیاد بر زانو ممکن است باعث درد و مشکلات زانو شوند.
برای تشخیص و درمان صحیح هرگونه مشکل و درد در زانو، بهتر است به یک پزشک متخصص مراجعه کنید تا تشخیص دقیقی از وضعیت شما بگیرد و برنامه درمانی مناسب را تعیین کند.
 

چگونگی انجام پی ار پی زانو

اولین مرحله برای انجام پی ار پی زانو، خونگیری می‌باشد که حدود 30 سی‌سی از خون بیمار گرفته و سپس داخل لوله‌های سیتراته نگه‌داری می‌شود. در مرحله بعد این لوله‌ها را در دستگاهی به نام سانتریفیوژ قرار داده می‌شود. این دستگاه لوله‌ها را با دور موتور حدود 1600 دور در ثانیه می‌چرخاند و با این عمل پلاکت از سلول‌های خونی جدا می‌شود.
یک قسمت از مایع موجود در لوله به شکل زرد رنگی در میاد که این همان پلاک‌های خونی است و قسمت قرمز رنگ سلول‌های خونی می‌باشد که برای انجام پلاکت درمانی به این سلول‌های خونی نیازی وجود ندارد که به دور ریخته می‌شود و پلاکت خون مجدد داخل دستگاه سانتریفیوژ این دفعه با دور موتور 1200 دور در ثانیه قرار می‌گیرد تا با چرخش مجدد پلاکت خون غلیظ‌تر شود.
به عبارت دیگر در روش پی ار پی زانو، ابتدا پلاکت خون گرفته شده را غلیط می‌کنیم و سپس آن پلاکت را آزاد می‌کنیم چراکه پلاکت‌ها فاکتورهای رشد و مواد فعال بسیاری در خود ذخیره دارند و روند ترمیم بافت القا و تحریک می‌شود. در این روش غلظت پلاکت نسبت به یک نمونه خون معمولی 2 تا 7 برابر بیشتر می‌شود ، به این دلیل است که به آن پلاسمای غنی شده از پلاکت می‌گویند.
تمام این فرآیند باید دقیق و با حساسیت بالایی انجام شود در غیر این صورت تاثیر پلاکت درمانی روی بیمار بسیار کم خواهد بود، لذا انتخاب مرکز درمانی مجهز و پزشک معالج با تجربه در گرفتن نتایج مطلوب بسیار حائز اهمیت است. 
 

مدیریت پی ار پی‌های مخصوص زانو

قبل از تزریق پی ار پی زانو معمولا ابتدا مایع مفصلی اضافه تشکیل شده به علت التهاب در مفصل با سرنگ تا جای امکان تخلیه می‌شود چرا که مایع مفصلی خود شامل فاکتورهای التهابی است و درد زانو را بیشتر می‌کند.
همچنین پیش از انجام پلاکت درمانی از بیمار باید آزمایش گرفته شود تا میزان پلاکت‌های خون آن شخص مشخص شود. فرد مراجعه کننده نباید داروهای رقیق کننده خون مانند آسپرین و داروهای مسکن قبل از مراجعه مصرف کرده باشد و به بیماری عفونی حتی سرماخوردگی نباید مبتلا باشد.
خوشبختانه در روش سلول درمانی پی‌ار‌پی برای زانو که کاملا بی خطر نیز می‌باشد، علاوه بر ترمیم بافت‌ها، اثر ضد درد هم دارد و باعث کاهش التهاب و درد ناشی از مشکلات مفصلی و درد زانو می‌شود. همچنین با در نظر گرفتن میزان اثر گذاری پلاکت درمانی نسبت به سایر روش‌های تزریقی و درمانی، تزریق پی ار پی زانو به مراتب به صرفه‌تر و پیشگام در این زمینه است.
در این روش درمانی مدرن از سوزن‌های مخصوص و نازک استفاده می‌شود تا میزان سوزش و درد کم شود. برای کاهش درد تزریق پلاکت درمانی بعد از استرلیزه کردن محیط و ضدعفونی کردن نواحی مورد نظر بی‌حسی موضعی به صورت تزریقی و یا اسپری لیدوکائین انجام می‌شود. 
افرادی که پی ار پی زانو انجام می‌دهند تا یک هفته از هیچ مسکنی نباید استفاده کنند و تنها استامینوفن در صورت درد شدید می‌توانند مصرف کنند؛ زیرا که با پلاکت تداخل اثر دارد و نتایج آن را کم می‌کند. نتایج مثبت پس از یک ماه در زانو بروز می‌کند. 
توصیه می‌شود در این مدت رفت آمد از پله زیاد صورت نگیرد، از سرویس بهداشتی فرنگی استفاده شود، از خم کردن زانوها اجتناب کنید و ممکن است تا حدود یک تا دو هفته سنگینی در ناحیه تزریق حس شود که طبیعی ا‌ست و از اثرات پلاکت درمانی می‌باشد و رفع می‌شود.
 

کاربردهای پی ار پی

پی‌ار‌پی یک روش درمانی جدید در دنیاست که در زمینه‌های مختلف مانند انواع ریزش مو، رفع مشکلات پوستی و جوانسازی، زخم‌های مزمن مقاوم به درمان، جای اسکار‌های آکنه (جای جوش)، سوختگی و جای زخم، تیرگی زیر چشم، التهاب و درد‌های ارتوپدی و درمان آرتروزهای زانو، گردن، شانه و دیسک کمر و... کاربرد دارد.
همچنین از پی آر پی در درمان نرمی غضروف‌ها که به خصوص در جوانان و سنین کم شایع است مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی معمولا به همراه تزریق‌های دیگر نیز مانند تزریق اوزون و ژل‌های درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که نتایج را شگفت انگیز می‌کند.
در صورتی که بیمار کاندید ضعیف عمل جراحی باشد، تا جای امکان پزشک سعی می‌کند از عمل‌های جراحی جلوگیری شود و یا مشکلات مفاصل به خصوص زانو شدت بسیار زیادی ندارد بهترین روش درمان پی ار پی زانو می‌باشد، البته تشخیص این امر توسط پزشک متخصص باید انجام شود، بنابراین توصیه می‌شود جهت مشاوره و درمان به متخصصین ارتوپدی مراجعه کنید.
از پی‌ار‌پی می‌توان در درگیری‌های تاندونی از قبیل پارگی‌های پارشیال یا پارگی‌های ناکامل تاندون شانه و درمان خار پاشنه استفاده کرد، استفاده از پلاکت درمانی کاملا بی‌ضرر است و به عنوان یک درمان اقتصادی با فواید زیاد از آن یاد می‌شود به همین علت بسیار پرطرفدار نیز می‌باشد.
توصیه می‌شود در صورت بروز علائم اولیه درد سریعا به پزشک مراجعه کنید تا بتوانید در شرایط بهتری به درمان مشکل زانوهای خود بپردازید. گرچه بیماران بسیاری هم با دردهای شدید مراجعه کردند و پس از گذراندن دوره‌های تزریق که در طی چند مرحله در فاصله زمانی‌های تعیین شده توسط پزشک انجام می‌شود دردشان بسیار کم شده و با رضایت کامل درمان خود را تکمیل کرده‌اند. 
حتما در کنار تزریق پی ار پی زانو باید از ورزش درمانی‌ها و اصلاح الگو زندگی، عدم انجام فعالیت‌های سنگین و داشتن رژیم غذایی سالم، استفاده از مواد خوراکی ضد التهابی و مفید و توصیه‌های پزشکی انجام شود تا مدت زمان اثربخشی این روش درمانی بیشتر شود.
نکته مهم درباره تزریق پلاکت درمانی این است که این روش درمانی نه قدم اول و نه قدم آخر درمان است و در کنار آن سایر روش‌های درمانی مانند فیزیوتراپی، دارودرمانی، ورزش‌ها و تمرین‌های توانبخشی ‌انجام شود که مهم است تمام این موارد توسط متخصص طب فیزیکی و ارتوپدی تجویز شود.
افرادی که آرتروز سطح 1-2-3  دارند کاندید پلاکت درمانی هستند و برای کسانی که با آرتروزهای شدیدی رو به رو هستند احتمال حاصل شدن نتایج مطلوب کمتر است و ممکن است مجبور به انجام عمل‌های باز جراحی شوند. میزان وخامت آرتروز از عکس رادیولوژی قابل تشخیص است. 
هرچه آسیب‌ها و مشکلات خفیف‌تر باشد به طبع تاثیرگذاری پی ار پی زانو بیشتر می‌باشد. سایر مشکلات زانو می‌توان به چسبندگی‌های مفصلی، پارگی‌های درجه اول منیسک و ساییدگی‌های سطح مفصل اشاره کرد که همگی مواردی هستند که پلاکت درمانی تاثیر بسیار خوبی بر آن‌ها می‌گذارد. 
 

عوارض پی ار پی زانو

درحال حاضر انجمن ارتوپدی امریکا استفاده از پی‌ار‌پی را در اولویت و درجه B قرار داده است که این بدان معناست که این روش درمانی همچنان نیاز به مطالعات بیشتر دارد تا با بررسی‌های بیشتر بتوان آن را به عنوان یک درمان کلاسیک لحاظ کرد. اما در مقابل استفاده از این روش درمانی نفی نشده است و فقط اظهار نظر قطعی در رابطه با آن صورت نگرفته است. 
این شیوه درمان نیز همانند سایر روش‌های درمانی روی همه بیماران نتایج مثبت و مطلوب را به همراه ندارد و روی برخی افراد تاثیرگذاری ندارد. چراکه هیچ درمانی وجود ندارد که روی صد درصد بیماران نتیجه دهد، اما در حدود 80 درصد از بیماران به درجات مختلفی از پلاکت درمانی بهره‌مند می‌شوند. لذا تشخیص پزشک با توجه به نیازها و مشکلات بیمار می‌تواند تا حدود زیادی تعیین کند که فرد با چه روش درمانی‌ بهبود پیدا می‌کند.
به علت دریافت مواد مورد نیاز در پی ار پی زانو از خون خود بیمار، این روش درمانی کاملا طبیعی‌ است و به همین سبب بدون عوارض است. همچنین هزینه آن نسبت به سایر روش‌های درمانی بسیار کمتر بوده درحالی که نتایج مطلوبی به دنبال دارد.
میزان اثربخشی و نتایج آن بستگی به عوامل مختلفی دارد مانند نوع دستگاه سانتیفیوژ، میزان پلاکت خون بیمار، دفعات تکرار تزریق و تکنیک خون‌گیری و تزریق پی‌ار‌پی مخصوص زانو. پس این موضوع بسیار مهم است که برای هرچه بیشتر تاثیرگذاری پلاکت درمانی بیمار باید تحت نظر یک پزشک متخصص و در یک کلینیک مجهز قرار بگیرد.  
اغلب افرادی که کم‌خونی دارند در خصوص روش درمانی پی ار پی زانو نگرانی دارند و تصور می‌کنند که ممکن است دچار مشکل شوند درحالی که میزان خونی که برای انجام این پروسه درمانی دریافت می‌شود به مقداری نیست که برای کم‌خونی بیمار مشکل ایجاد کند لذا هیچگونه عارضه‌ای در این زمینه ایجاد نخواهد کرد. 
کمبود میزان گلبول قرمز و کم خونی مشکلی در روند درمان ایجاد نمی‌کند اما کسانی که کمبود میزان پلاکت‌های خونی دارند کاندید پلاکت درمانی نیستند. همچنین در افرادی که سرطان دارند توصیه می‌شود پی ار پی زانو نکنند؛ زیرا ممکن است باعث انتشار سلول‌های سرطانی در جریان خون شود، در سایر موارد محدودیتی در انجام پلاکت درمانی وجود ندارد.  
 

اهمیت زانوبند طبی

استفاده از زانوبند در مواقعی که درد زانو حاصل از مشکلات مختلف مانند التهاب، آرتروز، آسیب بافتی و ... وجود دارد که می‌تواند مفید باشد. این کار می‌تواند تسکین و کاهش درد زانو را به هنگام فعالیت‌های روزمره و ورزشی فراهم کند.
همچنین بستن زانوبند در زمان استفاده از پی ار پی زانو می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد. زانوبند با ایجاد فشار و پشتیبانی بر روی زانو، می‌تواند در فرآیند ترمیم بافت و بازسازی زانو کمک کند. این فشار اضافی می‌تواند به خونرسانی بهتر به منطقه آسیب دیده و افزایش تأمین عناصر غذایی و فاکتورهای رشد به بافت زانو کمک کند.
بستن زانوبند همچنین می‌تواند استحکام و پایداری زانو را افزایش دهد و از حرکات نادرست و ضربه‌های زیاد به زانو جلوگیری کند. این موضوع می‌تواند برای فردی که در حال تحریک سلول‌های بنیادی و ترمیم بافت زانو با استفاده از پی‌ار‌پی مخصوص زانو است، بسیار حائز اهمیت باشد.
بنابراین، بستن زانوبند در مواقع درد زانو و همچنین در حین استفاده از پی ار پی زانو می‌تواند بهبود عملکرد زانو، کاهش درد و التهاب، تسریع فرآیند ترمیم بافت و حفاظت از زانو در برابر آسیب‌های ناخوشایند را فراهم کند. با این حال، در صورت نیاز به استفاده از زانوبند و یا هر نوع درمان دیگر برای مشکلات زانو، مهم است که با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین روش‌ها و تدابیر پیشگیری را برای شرایط خاص خودتان دریافت کنید.
 

 

سخن پایانی

در این مقاله، به تاثیرات فوق‌العاده تزریق پی‌ار‌پی مخصوص زانو بر روند ترمیم بافت و بهبود عملکرد زانو پرداختیم. استفاده از پی ار پی زانو به عنوان یک روش غیرجراحی و غیرتهاجمی، برای درمان مشکلات و دردهای زانو مورد توجه قرار می‌گیرد. با متخصص مشورت کنید تا برنامه درمانی مناسب با شرایط خود را دریافت کنید.
 

 

دکتر فرزاد مریخ بیات

جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو